نیکلاس برنز، دیپلمات پیشین و استاد دانشگاه هاروارد، در مقاله ای که روز پنجشنبه ۳ ژوئیه در نشریه آمریکایی باستن گلوب منتشر شده، وضعیت خاورمیانه امروز را ترسیم می کند. ترجمه این مقاله را در زیر می خوانید:
وضعیتی شکسپیری است. از وقتی باراک اوباما به واشنگتن آمد، همه آرزویش در سیاست خارجی آن بود که پای آمریکا را از عراق بیرون کشد. به عنوان رئیس جمهوری، در این کار موفق شد. درست یک ماه پیش بود که در وست پوینت اعلام کرد «دهه جنگ» را پشت سر گذاشته ایم. اما پس از حمله سنی های افراط گرای داعش که شمال عراق را درهم نوشتند، موصل را تصرف کردند، بغداد را به خطر انداختند، و کشور را تا لبه پرتگاه جنگ داخلی و تجزیه بردند، اوباما بناگزیر جریان را معکوس کرد. ۶۰۰ مشاور آمریکایی و نیروی امنیتی رابه بغداد اعزام کرد و همراه با آنان هواپیماهای بی سرنشین و یک ناو هواپیمابر نیز گسیل داشت.
باید برای اوباما تصمیم دردناکی بوده باشد. اما چاره دیگری ندارد وقتی منافع آمریکا، در خاورمیانه ای که با انقلاب، خشونت، پناهندگان، و جنگ به تحلیل می رود، در خطر افتاده است.
این لحظه ای حیاتی در تاریخ خاورمیانه مدرن است. درست سه سال و نیم پس از وقوع انقلاب در تونس، مصر، سوریه، لیبی، و همه جا، تقریبا همه ۲۲ کشورعربی وضعشان بدتر شده است. تونس و مراکش شاید اندکی دمکراتیک تر و باثبات تر باشند. اما کار مصر، دولت کلیدی منطقه، از سرنگونی حسنی مبارک به ساقط کردن دولت اخوان المسلمین - که از طریق انتخاباتی دمکراتیک روی کار آمد- کشیده، و به چرخشی ۳۶۰ درجه ای به سوی حکومتی نظامی و اقتدارگرا بازگشته است. در سوریه، جنگ داخلی به چنان حدی از سبعیت رسیده که نزدیک به نیمی از جمعیت ۲۲ میلیونی این کشور را آواره و دربه در کرده است. این بحران دل آزار انسانی تا پیش از آن که روی بهبودی ببیند، هردم سخت تر خواهد شد، زیرا بشار اسد رئیس جمهوری سوریه و داعش در این جنگ تا پای مرگ پیش خواهند رفت. سرطان سوریه تکثیر شده و اکنون به سوی اردن، لبنان و عراق نیز چنگ گشوده است.
امنیت اسرائیل به وخامت گراییده است. در پی کشته شدن سه نوجوان اسرائیلی در بیرون حبرون در کرانه غربی رود اردن و کشتن ظاهرا تلافی جویانه یک جوان فلسطینی، مرزهای اسرائیل از همه سو با خطری جدی روبروست و خصومت ها ازسرگرفته شده. بنیامین نتان یاهو، نخست وزیراسرائیل، این هفته هشدار داد که «اسلام افراطی» تا آستانه در اسرائیل رسیده است.
این رویدادها، نیروهایی آفریده که با خود بار معانی شوم و نامیمون دراز مدتی را در سراسر خاورمیانه حمل می کنند. پیشاپیش همه آنها داعش است با اعلام برقراری خلافتی افراط گرا، که از شمال سوریه تا غرب عراق را دربر دارد. اگر کنترل داعش بر این مناطق ادامه یابد، خاورمیانه در سال های آینده دستخوش بی ثباتی خواهد شد. کردها، که نیروهای پیشمرگه شان شهر استراتژیک کرکوک را به دست گرفته اند، امکان دارد که اکنون آرزوی سرکوب شده خود را برای برخورداری از دولتی مستقل برآورند. در این میان، جنگ وحشیانه سنی- شیعه ممکن است به گسترش نفوذ ایران در بغدادو جنوب عراق منجر شود. در بدترین سناریو، فشارهای از همه سو بر عراق می تواند به انفجار عراق منجر شود و نظام دولت مدرن را در خاورمیانه به خطر اندازد.
آمریکا در برابر این رویدادها با بسا چالش های دشوار و خطرناک روبروست. اوباما در تلاش برای از سرگیری بازی اعمال نفوذ در عراق است که پس از بیرون آوردن نیروهای آمریکایی در سال ۲۰۱۱ به آن پشت کرد. او و جان کری، وزیر امور خارجه، هشیارانه می کوشند نخست، به جای زور، از راه دیپلماسی وارد شوند به این امید که نوری المالکی، نخست وزیر غرقه در مشکلات عراق، ناگزیر ازاستعفا شود. کری نیز به کردها، برای آن که در درون دولت واحد عراق بمانند و به حکومت جدید اتحاد ملی بپیوندند، اتکای زیادی دارد. اوباما در خودداری از اعزام نیروی زمینی به عراق کاملاً محق است. اما اگر داعش به پیشروی ادامه دهد، شاید برای نجات دولت ضعیف و بی اعتبار بغداد ناگزیر از حمله هوایی شود.
آشوب در عراق باید برای دولت اوباما و برای همه ما، هشدار مهمی باشد. ما به عنوان قوی ترین قدرت خارجی در خاورمیانه، نمی توانیم از زیر بار کار دشوار و یأس آمیز استفاده از دیپلماسی در عراق با پشتیبانی قدرت نظامی، شانه خالی کنیم. چنان که در سال های اخیر غالباً چنین کرده ایم.
و این همه زمانی روی می دهد که در آستانه صدسالگی جنگ جهانی اول هستیم. بریتانیا و فرانسه، در پی آن کشتار سبعانه، امپراتوری منهزم عثمانی را به چهار دولت جدید: عراق، اردن، لبنان، و سوریه تجزیه کردند. یک صد سال بعد، تمامیت ارضی، امنیت، و آینده هر چهار دولت با تهدیدی خوفناک روبروست.
بناگهان، به نظر می رسد که همه چیز رو به تغییر دارد. اسرائیل آشکارا از کردستانی مستقل حمایت می کند. منافع آمریکا و ایران در دفاع از عراق به هم می رسد. پیکارجویان واپس گرای داعش به پیشروی ادامه می دهند. مرزها درهم می ریزند.
خاورمیانه زیر و رو شده است.
نیکلاس برنز، دیپلمات پیشین امریکایی و استاد دیپلماسی عملی و سیاست بین المللی در دانشکده علوم حکومتی کندی در هاروارد است.
