موصل، دومین شهر بزرگ عراق است که در دهم ژوئن سال ۲۰۱۴ بدون هیچ مقاومتی از سوی نیروهای مسلح عراق، با حمله ای از پیش طراحی شده، به دست نیروهای خلافت خود خوانده اسلامی موسوم به داعش افتاد.
داعش، پس از تصرف یک روزه موصل ، آن را به عنوان پایتخت سمبلیک خود در عراق برگزید و پایگاههای مهم نظامی ، رسانه ای و تبلیغاتی خود را در این شهر مستقر کرد
اگرچه نزدیک به دو سال است که اخبار پیشروی و یا شکست نیروهای داعش در مناطق مختلف عراق و سوریه را می شنویم اما عملیات باز پس گیری شهر موصل از دست داعش، داستان دیگری است. داستانی که چندین بار عملیات آن عقب افتاده است.
زمینه سازی حمله به داعش در موصل
بیش از یک سال است که دولت عراق، کردها و دیگر جریانات سیاسی به کمک نیروهای ائتلاف غربی ضد داعش، در حال برنامه ریزی و نحوه چگونگی بازپس گیری موصل اند.
از سال گذشته تا کنون بیش از پنج هزار نیروی متخصص نظامی آمریکایی و هزار و صد سرباز و مشاور بریتانیایی وارد عراق و اقلیم کردستان شده اند.
غربی های حاضر در عراق، با آموزش نظامی به پیشمرگ ها و نیروهای مسلح عراق و تجهیز نظامی، آنها را تا حدی برای رویارویی با داعش درجنگ موصل آماده کرده اند.
علاوه بر نیروهای ائتلاف غربی ضد داعش به رهبری آمریکا، چند ماه قبل، ترکیه نیز گردان ویژه ای از نیروهای خود را در منطقه باشیک کردستان عراق در نزدیکی شهر موصل مستقر کرد. ورود ارتش ترکیه به خاک کردستان عراق با اعتراض شدید مقامات عراقی مواجه شد و آن را خلاف قوانین بین المللی خواندند.
ترکیه می گوید در بازپس گیری شهر موصل مشارکت خواهد کرد و دلیلش را نگرانی از وضعیت ترکمن های سنی منطقه و کنترل نیروهای شیعه تندرو در موصل پس از داعش عنوان کرد.
مقامات عراقی، بارها گفته اند که در جنگ علیه داعش به ترکیه نیازی ندارند و مکررا از آنها خواسته اند تا نیروهای نظامی خود را از خاک عراق خارج کنند. با این مناقشات، مشخص نیست که آیا ترکیه در بازپس گیری شهر موصل شرکت خواهد داشت یا نه. اگرچه تنها مقام رسمی که تا کنون از تاریخ دقیق حمله به موصل خبر داده است، رییس جمهور ترکیه رجب طیب اردوغان است که آن را نوزدهم اکتبر اعلام کرده است
ترکیب نیروهای داخلی علیه داعش در عراق متشکل از سه گردان پیشمرگ، پانزده هزار نیروی موسوم به بسیج مردمی شیعه ، ده هزار نیروی بسیج سنی و نیروی زمینی و هوایی عراق است تا در لحظه موسوم به " صفر" از شش محور اصلی، یورش خود به شهر موصل را آغاز کنند.
نیروهای عراقی و حشدی شعبی (بسیج مردمی) تنها از محور گیاره در فاصله هشتاد کیلومتری جنوب موصل، شانس حمله به داعش در موصل را خواهند داشت. اما پنج محور دیگر(گویر، خازر، ناوران، سد موصل و کسکی) در تسلط نیروهای پیشمرگ است.تا کنون مشخص نیست که در توافق جریانات سیاسی در حمله و بازپس گیری موصل، آیا کردها به دیگر نیروهای نظامی دیگر اجازه دسترسی به پنج محور دیگر را خواهند داد یا خیر.
در صورت شکست داعش در موصل، آنها تنها از جنوب غربی شهر به سمت بعاج، دیرالزور و رقه شانس فرار خواهند داشت.
آمادگی داعش در موصل
آخرین اخبار از وضعیت نظامی داعش در موصل را مسول اطلاع رسانی شاخه چهاردهم حزب دموکرات کردستان عراق در موصل منتشر کرد. بر اساس منابع محلی در موصل، دولت خود خوانده اسلامی با بیش از هشت هزار نیروی نظامی، خود را برای جنگی سخت آماده کرده است.
بخش بزرگی از نیروهای داعش را اعراب سنی عراق و دیگر کشور های اسلامی تشکیل می دهند. بزرگترین نیروی غیرعرب داعش در موصل، چچنی ها و ترکمن های تل عفر عراق اند. بر اساس اطلاعاتی که در اختیار برخی رسانه ها قرار داده شده است، حدود صد و پانزده کرد عراقی، هجده کرد ایرانی، پنج بریتانیایی و صد و پانزده دانمارکی در میان نیروهای داعش در موصل دیده می شوند.
از موصل خبر می رسد که داعش با ایجاد تله های انفجاری و خندق های مملو از مواد منفجره در بخش هایی از این شهر و همچنین بهره گرفتن از ساکنان غیر نظامی شهر به عنوان سپر دفاعی، خود را برای جنگی تمام عیار و کوچه به کوچه نیز در داخل شهر آماده کرده است.
با توجه به موقعیت جغرافیایی موصل ، بدون شک ، جنگ باز پس گیری داعش از دست نیروهای خود خوانده اسلامی، با تلفات انسانی مواجه خواهد شد.
عملیات بازپس گیری شهر موصل
موصل مرکز استان نینوای عراق با بیش از یک میلیون نفر جمیعیت در فاصله چهارصد کیلومتری شمال غربی بغداد قرار دارد. علیرغم اجرایی شدن سیاست عربی کردن برخی شهرهای عراق در زمان حکومت بعث عراق، هنوز بخش قابل توجهی ازکردها، ترکمن ها، آشوری ها و ارمنی ها در موصل زندگی می کنند.
پس از حمله داعش به استان نینوا نزدیک به نیم میلیون از استان نینوا به کردستان عراق مهاجرت کردند.
نوع نگاه سیاسی و یا ایدئولوژی دینی بین ساکنان این شهریکسان نیست.
بیش از دو سال است که داعش در شهر موصل، قوانین اسلامی خاص خود را تبیین و به اجرا گذاشته است. برخی ساکنان موصل قوانین را مناسب و همسان با قوانین صدر اسلام دانسته و بدان معتقدند اما برخی دیگر که همچون نیروهای دولت خود خوانده اسلامی نمی اندیشند، از ترس محاکمه به جرم سرپیچی از قوانین، سکوت را بر انتقاد ترجیح داده و درانتظار وقوع لحظه موسوم به " صفر "زندگی روزانه خود را به شب می رسانند.
لحظه موسوم به "لحظه صفر" ، زمان آغازیورش زمینی نیروهای کرد و عراقی با پشتیبانی نیروی هوایی عراق و هم پیمانان غربی به نیروهای داعش مستقر درموصل است.
بنابر اطلاعیه ای که صحتش تایید نمی شود، ابوبکر البغدادی خلیفه خود خوانده داعش، دستور ویرانی کامل موصل را به نیروهای خود در صورت شکست در این شهر را داده است. فرماندهان نظامی پیشمرگ معتقدند اگر عملیات آزاد سازی موصل در زمان کم به نتیجه نرسد، امکان بروز بحران انسانی در این شهر محتمل است.
در هفته های گذشته، هلیکوپترهای عراقی با پرواز برآسمان موصل، دستورالعمل های روبرو شدن با هرگونه وضعیت جنگی ساکنین این شهررا، پخش کرده اند.
بر اساس منابع محلی، با قوت گرفتن خبر عملیات بازپس گیری شهر موصل، بسیاری از ساکنان موصل که قصد خروج از شهر را داشته اند با ممانعت نیروهای داعش روبرو شده اند.
موصل پس از داعش
صاحبنظران مسائل عراق معتقدند، خطر تنش های فرقه ای در عراق، پس از آزادی موصل، کمتر از خطر حضور داعش نیست.
دولت شیعه عراق، قبل از اینکه به فکر آزادی موصل باشد، شاید دغدغه یافتن راهکار عملی برای جلب توجه سنی های ناراضی از حکومت عراق را داشته باشد. سنی هایی که احقاق حقوق خود و رهایی از سیاست های حکومت عراق را در اسارت داعش یافتند و با تفکر دولت خود خوانده اسلامی همراه شدند.
بسیاری از پناهجویان عرب سنی که به مناطق اقلیم کردستان عراق مهاجرت کردند، معتقدند، سیاست های نادرست حکومت پیشین عراق (نوری مالکی) در قبال سنی ها، آنان را به سمت حمایت از داعش هدایت کرد.
نگرش شیعیان حاضر در سیستم حکومتی عراق با نگرش های متفاوت سیاسی، کار دولت را پیچیده کرده است.
حیدر عبادی نخست وزیر عراق، باید بازیگرسیاسی خوبی باشد تا بتواند با تامین منافع حریف هم حزبی اش نوری مالکی (حزب الدعوه )و جریان شیعه دیگر با هدایت مقتدی صدر، راضی شان نگاه دارد. جریانات سنی میانه و کردها هم، از وزنه های دیگری خواهند بود که درموصل پس از داعش وزن خود را خواهند داشت.
ثبات عراق، پس از آزادی موصل کار دشوار حکومت عراق است. دولت عبادی پس از موصل بدون داعش، خود را روبروی سه گوش غیر ایستا خواهد دید: کردها، سنی های مخالف و شیعیان.
