تابلوهایی که پاسپورت دارند

انتخاب محمد خاتمی به ریاست جمهوری اسلامی ایران در خرداد سال ۷۶، نه تنها فضای هنری ایران، که فضای طرح آثار هنری ایرانیان در خارج از آن کشور را تحت تأثیر قرار داد و متحول کرد. فعالیتهای موزۀ هنرهای معاصر برای فرستادن آثارهنری تجسمی به خارج از ایران، با ارتباطاتی که مسئولان این موزه با کشورهای اروپایی ایجاد کردند، میسر شد و راه هنرمندان نقاش و مجسمه ساز را به خارج از مرزهای ایران باز کرد.

با روی کار آمدن محمود احمدی نژاد، این ارتباط کمرنگ شد و افول یافت و از آن پس، اغلب هنرمندان تجسمی با تلاش خود، ارتباطاتی که یافته اند، یا از راه ارتباطاتی که حفظ کرده اند، کارهای خود را در خارج از ایران برای نمایش و فروش عرضه کرده اند. آنچه در این بین اهمیت دارد، آن است که تحولات خاورمیانه – و به طور مشخص ایران به عنوان کشوری مهم و مقتدر در منطقه- برای هنرشناسان، گالری داران و مجموعه داران غربی از این روی با ارزش است که این هنرمندان، خصلتها و کاستیهای کشورشان را در کارهایشان انعکاس می دهند و این، برای آنان که با هنر سروکار دارند، جذاب است.

گروهی استقبال می کنند، گروهی رویگردانی

گروهی این تحول و جذابیت را فرخنده قلمداد می کنند و عده ای، آن را ضعیف نمایی یا سیاه نمایی جامعۀ ایران توسط هنرمندان ایرانی می خوانند. محرز است که تمامی هنرمندانی که کار خود را ورای آبهای ایران ارائه می کنند، مشکلات و ضعفهای جامعۀ ایران را نشان نمی دهند، اما بسیاری از این آثار با تکیه بر مشکلات اجتماعی، محدودیتهای زنان، مسئلۀ حجاب، و در پی آخرین انتخابات بحث انگیز ریاست جمهوری ایران، پدیدۀ جنبش سبز، خلق شده اند و از این روی دربسیاری از موارد، درغرب جایگاهی برای خود می یابند و راه را برای طرح بیشتر هنرمند و کارهایش در آینده نیز هموار می کنند.

گروهی از هنرشناسان و منتقدان هنری، نیز عده ای از خود هنرمندان ایرانی، معتقدند که این قدری نامنصفانه است که با تکیه بر معضلات اجتماع، و در حالی که خود هنرمند قربانی بسیاری از آنها نیست، از آنها بگوید و آنها را به تصویر کشد تا برای خود و آثارش جایی در غرب بیابد.

از این روی، عرضۀ چنین آثاری، مسئله ای پرتناقض تلقی می شود. در این گزارش، با یکی از این هنرمندان صحبت کرده ام و پای حرفهای گالری داری آمریکایی نیز نشسته ام که آثار این هنرمند را به نمایش گذارده است:

نقاش: نوریه مظفری

نام او را در میان زنان نقاش ایرانی نشنیده بودم. اما نقاشیهای نوریه مظفری طی دهۀ اخیر بیش از بیست نمایشگاه انفرادی و دهها نمایشگاه گروهی در جای جای جهان شرکت داشته اند؛ از جمله در واشنگتن، ونکوور، دوبی، فرانسه، بریتانیا وچند کشور اسکاندیناوی. او ده سالی است که به کانادا مهاجرت کرده و چند ماهی از سال را در پاریس، سرگرم نقاشی، سپری می کند. از دو سال پیش اما، خانم مظفری به آمریکا کوچیده و اغلب زمانهای سال را در این کشور می گذراند و طی این مدت نیزتابلوهای خود را درچند نمایشگاه درمنطقۀ پایتخت آمریکا به نمایش گذارده و شماری از آنها را فروخته است.

نوریه مظفری زاده و بالیدۀ شمال ایران، فارغ التحصیل نقاشی از دانشگاههای الزهرا و آزاد تهران است، و مدتی را در دانشگاه آزاد تهران به تدریس نقاشی مشغول بوده است. او درپی مهاجرت به کانادا، دوره ای برای طراحی جواهر نیز گذرانده و در این عرصه نیز فعال بوده است.
برای تهیۀ گزارشی اختصاصی برای تارنمای بخش فارسی صدای آمریکا، از آتلیۀ خانم مظفری دیدن کردم و با برخی کارهایش آشنا شدم. آثار چند لتی در میان کارهایش نسبتاً زیاد است و نیز تابلوهایی با ابعاد بزرگ. بسیاری از کارهای وی به عنوان اعضای مجموعه هایی با موضوع خاص ارائه شده اند؛ ازجمله مجموعه تابلویی که درگذشته به نمایش در آمده؛ شامل نقاشی هایی در قطع متوسط، با موضوع زنان ایران، که هریک به گونه ای حصاری را به رخ می کشند و بازی جذابی با سایه ها و زاویۀ تابش نور کرده اند.

کارهای نوریه مظفری عمدتاً با نور فراوان آفریده شده اند؛ در برخی موارد، با تکیه بررنگهای گرم. کارها، عمدتاً اکسپرسیونیسمی را در قالب آبستره به تصویر می کشند. مظفری اغلب با آکریلیک روی بوم کار می کند و گاه با رنگ روغن؛ هر چند در کارنامۀ نمایشگاههای آثارش، آبرنگ هم داشته است.

تازه ترین نمایشگاه کارهای این نقاش، در سفارت فرانسه برگزار شده و یک هفته ادامه دارد. جمعۀ یازدهم مه، سفارت فرانسه میزبان گشایش نمایشگاه آثارخانم مظفری بود. این نمایشگاه، " فراموش نشدنی" نام یافته و شامل پرتره هایی انتزاعی از چند زن شاخص ایرانی است که نقاش خود را به نحوی تحت تاثیر آنها می داند؛ در این میان، قمرالملوک وزیری: بانوی خوانندۀ ایرانی، فروغ فرخزاد، شاعر معاصر، فرح پهلوی؛ همسر محمدرضاشاه پهلوی، و دیگران بودند. بیش از پانصد تن از کسانی که از سوی بخش فرهنگی سفارت فرانسه به افتتاح این نمایشگاه دعوت شده بودند، برای حضور در روز گشایش اعلام آمادگی کردند.

برخی آثار این نقاش، در ابعاد بسیار بزرگ ( حدود چهارمتر) کشیده شده اند. وقتی از این نقاش می پرسم چگونه توانسته در جهانی که ارتباط با آدمها پیش و بیش از هر چیز- به ویژه برای ارائۀ آثار هنری- مطرح است، قد برافرازد، می گوید این راه برای وی دشوار بوده و بدواً آشنایی و ارتباطی نداشته، و از این روی راه یافتن به نمایشگاههای خارج از ایران و آشنایی با گالری داران، مشکل بوده است.

طی مدت کوتاهی که در آتلیۀ خانم مظفری بودم، شاهد آن بودم که او با کاردک، رنگ روغن را روی بوم می کشد. تابلوهای مظفری عمدتاً به بهای بالا قیمت گذاری شده اند؛ طیفی از قیمت که گالری دار وی معتقد است برای آثار وی منصفانه و مناسب بوده است.

مهمترین شاخص کارهای نوریه مظفری، ملهم بودن آثار وی از اجتماع و فرهنگ ایران است و درواقع، عمدتاً این عنصر، و به کار گرفتن المانهای ایرانی، تابلوهای نقاشی وی را برای غربیان جذاب کرده است.

گالری دار: سوزان کالووی

سالهاست صاحب یک گالری در واشنگتن دی سی است. خانم کالووی به سبب محدودیت جا، کارهای نوریه مظفری را درسفارت فرانسه به نمایش گذارد؛ نمایشگاهی که از یازده تا شانزده مه در این سفارتخانه برپای بود و بیش از ۳۰۰ تن از آن دیدن کردند.

تابلوهای خانم مظفری با بهای بالا عرضه می شوند. از میان ۳۳ تابلویی که در این آخرین نمایشگاه این نقاش ( درسفارت فرانسه) عرضه می شوند، یکی از آنها فروخته شده است.
خانم کالووی می گوید که تابلوهای خانم مظفری برای وی جذابیت خاصی دارند؛ و از ابعاد گوناگون به نظر وی ارزشمندند: از بعد فرهنگی- که وی آن را پشتوانۀ غنی فرهنگی آنها توصیف می کند- ازدید ظاهر کار؛ که کالووی نخستین جذابیت تابلوها تلقی می کند، و آنچه اوبه عمق کارها تعبیر می کند. کالووی با نقاش ایرانی دیگری آشنا نیست، اما می گوید که به فرهنگ ایران و هنر آن احترام می گذارد. از نظر خانم کالووی، ویژگی مثبت دیگر کارهای نوریه مظفری آن است که بسیاری از آنها تلفیقی هستند از هنر انتزاعی و فیگوراتیو؛ با به خدمت گرفتن امپرسیونیسمی که رنگهای زنده را در تابلوهای مظفری به رخ می کشد.

درپاسخ به پرسشی درخصوص دشواری اقتصادی که مردم آمریکا این روزها با آن روبه رویند که طبعاً خرید آثار هنری را دشوارتر می کند، این گالری دار می گوید فروش کارها بسیار مشکلتر از سابق شده است، اما قشری که به لحاظ مالی دست کم از رفاه نسبی برخوردارند و برای هنر ارزش قائلند، خرید آثاری این چنین را در میان اولویتهایشان قرار می دهند. سوزان کالووی، گالری داری را "تقلایی عاشقانه" می خواند و می گوید در دیدگانش زندگی می کند؛ و در آنچه که می بیند.