مقاله ای از رید گلدستون برای روزنامه نیویورک تایمز
۲۴ مهر ۱۳۸۹ یک مقام ارشد سیاست خارجی اتحادیه اروپا تاریخی را برای از سر گیری مذاکرات متوقف شده هسته ای پیشنهاد کرد. همان روز، ایران اعلام کرد رضا تقوی، مدیر یک موسسه آمریکایی، را پس از دو سال حبس بدون ایراد اتهام آزاد کرده است.
آبان ماه سال پیش، امیر حکمتی، که بیش از هر آمریکایی دیگری در ایران در زندان بوده است انتظار داشت پرونده اش توسط دادگاه استیناف مورد بازبینی قرار گیرد. وقتی در همان روزها مذاکره کنندگان هسته ای نتوانستند به توافقی دست یابند و مذاکرات تمدید شد، بستگان حکمتی گفتند دادگاه استیناف بدون دلایل روشنی به تعویق افتاد.
همزمانی این رویدادها ممکن است تصادفی باشد. اما با برگزاری دادگاه غیرعلنی ایراد اتهام جاسوسی علیه جیسون رضاییان، گزارشگر واشنگتن پست در ایران، که از ۳۱ تیر ماه سال پیش در زندان بوده است گمانه زنی در این باره تقویت شده است که مستندات پرونده یا نبود مستندات تاثیر اندکی بر نتیجه دادگاه دارد.
بسیاری از قوانین ایران به شکل بسیار مبهمی نوشته شده است که می تواند در مورد هر موقعیتی قابل استناد باشد و این امکان وجود دارد که جیسون رضاییان برای گردآوری اطلاعات در جهت انجام کارش به عنوان یک ژورنالیست آگاهانه یا ناآگاهانه بعضی از موازین قانونی را زیرپا گذاشته باشد.
اگر گذشته چراغ راه باشد، سرنوشت جیسون رضاییان ممکن است به تنش های سیاسی درون ایران و محاسباتی در روابط غریب میان ایران و آمریکا گره خورده باشد. به گفته کارشناسان سیاسی، بستگان زندانی ها، و زندانیان پیشین این امر می تواند هیچ ارتباطی به اتهامات رضاییان نداشته باشد.
اگر چه جیسون رضاییان ۳۹ ساله اهل ایالت کالیفرنیا با تابعیت دوگانه ایرانی و آمریکایی است اما، تبار ایرانی او شرایط را پیچیده کرده است.
در پرونده قضایی امیر حکمتی ۳۱ ساله اهل ایالت میشیگان و سعید عابدینی ۳۴ ساله اهل ایالت آیداهو، دو آمریکایی ایرانی تبار دیگر که در حال حاضر در ایران در زندان هستند، مقامات در تهران شهروندی آمریکایی آن ها را به رسمیت نمی شناسند و آن ها را از حق دسترسی کنسولی که دیگر اتباع خارجی زندانی از آن بهره مند هستند محروم می کنند.
روزنامه واشنگتن پست، کارفرمای جیسون رضاییان، و دولت ایالات متحده اتهامات را پوچ و بی معنی توصیف کرده اند و وکیل مدافع او می گوید شواهدی دال بر پیگیرد موکلش وجود ندارد. ناظران امور قانونی و حقوق بشری ایران احتمال رد دعوی را بعید نمی دانند اگر چه قاضی دادگاه انقلاب (قاضی صلواتی) که مسوول پرونده است به صدور احکام شدید در موارد قبل شهرت دارد.
هادی قائمی، مدیر اجرایی کمپین بین المللی حقوق بشر ایران، که در جریان پرونده رضاییان قرار دارد می گوید: «ممکن است این نمایش حسن نیت در مقابل آمریکا باشد با این رویکرد که ببینید دادگاه های ایران منصفانه برگزار می شود حتی اگر قاضی پرونده سوابق آن چنانی داشته باشد.»
قائمی با وجود اینکه رد دعوی یا تبرئه را چندان محتمل نمی داند می گوید: «من چنین احتمالی را برای اینکه به جامعه ی بین المللی گفته شود قوه قضاییه ایران عدل و انصاف دارد رد نمی کنم.»
دیگر منتقدان سیستم قضایی ایران از جمله بعضی آمریکایی هایی که پیشتر در ایران در زندان بودند می گویند به اعتقاد آن ها جیسون رضاییان تنها زمانی رها خواهد شد که دیگر سودی برای دستگیر کنندگانش نداشته باشد.»
رکسانا صابری، روزنامه نگار آمریکایی که ۱۲ بهمن ماه ۱۳۸۷ در ایران دستگیر و پس از ۱۰۰ روز بازداشت با وجود محکوم شدن به ۸ سال زندان به اتهام جاسوسی آزاد شد می گوید: «من هنوز نمی دانم چرا دستگیر شدم و چرا آزاد شدم». رکسانا صابری که در حال حاضر برای دفتر شبکه خبری الجزیره در آمریکا کار می کند تصور می کند مقامات ایرانی انتظار واکنش تند جامعه بین المللی نسبت به دستگیری او را نداشتند و برای حفظ آبرو ترجیح دادند او را بدون لغو حکم زندان آزاد کنند: «به نظرم اوضاع داشت برای آنها بد می شد.»
تبلیغات منفی ناشی از وضعیت شاق قضایی جیسون رضاییان تاثیر ظاهری چندانی بر ایران نگذاشته است. درخواست های دولت آمریکا، واشنگتن پست، و گروه های بین المللی حقوق بشری از سوی ایران مورد بی اعتنایی قرار گرفته است.
دادگاهی که پس از چند ساعت بدون اعلام تاریخ جلسه بعدی ختم آن اعلام شد تنها چند هفته پیش از ضرب الاجل نهایی برای رسیدن به توافق هسته ای برگزار شد. هر چند حسن روحانی، رییس جمهوری ایران، خواهان توافق است اما، بر کسی پوشیده نیست که او با دشمنان داخلی روبرو است که توافق را تهدید تلقی می کنند و پرونده رضاییان را احتمالا اهرم فشار می بینند.
تریتا پارسی، رییس شورای ملی آمریکایی ایرانی ها، می گوید: «اگر پرونده رضاییان به صدور حکم منجر شود و نرمشی در آن صورت نگیرد می تواند به یک بحران در مذاکرات هسته ای دامن بزند و وضع را پیچیده تر کند.» اینکه چنین نتیجه ای به تخریب مذاکرات منتهی شود هنوز روشن نیست.
مدافعان آمریکایی های محبوس در ایران می گویند به اعتقاد آن ها مقامات ایران در پی مبادله آمریکایی های زندانی در ایران با ایرانی های زندانی در آمریکا هستند. ماه گذشته امیر حکمتی در بیانیه ای از زندان اوین ایران را به گروگانگیری های نوبتی و آزار و اذیت خانواده اش در جهت مبادله زندانی متهم کرد.
مقامات آمریکایی هر گونه مبادله زندانی را رد کرده اند و می گویند هیچ کس چنین امری را در نظر ندارد. اما، آمریکا در سال های گذشته چند ایرانی را آزاد کرد. برجسته ترین آن ها در اردیبهشت ۱۳۹۲ زمانی رخ داد که مجتبی عطاردی، یک متخصص تراشه های کامپیوتری، ۱۶ ماه پس از آن که به تلاش برای خرید تجهیزات برای برنامه هسته ای ایران محکوم شد از زندان بیرون آمد.
مقامات ایران درباره بازداشت ۱۲ تا ۱۵ ایرانی بازداشت شده در آمریکا به دلیل نقض محدودیت های مالی و تجاری مرتبط با تحریم های اقتصادی ایران شکایت می کنند. مقامات ایرانی این تحریم ها را غیرقانونی می دانند. اما حکومت ایران هیچ گاه فهرستی علنی از ایرانیانی که خواهان آزادی شان هست، منتشر نکرده است.
یک دیپلمات پیشین که درگیر مذاکرات برای آزادی آمریکایی های در حبس در ایران بوده است می گوید ممکن است که آنها نمی خواستند مساله زندانیان را حل و فصل کنند زیرا بخشی از استراتژی مذاکره بوده است: «ایرانی ها ممکن است بخواهند به ادای مواضع از پیش تعیین شده ادامه دهند» زیرا «وقتی آن مساله حل شود چیز دیگری برای گفتن برایشان نمی ماند.»
ایران یقینا تنها کشوری نیست که به آمریکایی های زندانی به عنوان اهرم فشار نگاه می کند. کره شمالی در سال های اخیر به طور مداوم شهروندان آمریکا را بازداشت کرده است. در آبان ماه، پیونگ یانگ دو زندانی آمریکایی را پس از سفر محرمانه مدیر اطلاعات ملی آمریکا به کره شمالی آزاد کرد.
در آذر ماه، آمریکا موفق شد الن گروس، یک پیمانکار آژانس توسعه بین الملل ایالات متحده را آزاد کند. گروس که به اقدام علیه امنیت کوبا محکوم شده بود ۵ سال را در زندان گذرانده بود. آزادی الن گروس بخشی از حرکت آمریکا و کوبا در جهت بازسازی روابط دیپلماتیک کامل و مبادله زندانی شامل جاسوس های آمریکایی و کوبایی بود.