هجدهم تیرماه ۱۳۷۸، روزی بود که تجمع خودجوش دانشجویی در کوی دانشگاه تهران در اعتراض به توقیف روزنامه اصلاح‌طلب «سلام» با سرکوب نیروهای انتظامی و لباس‌شخصی‌های هوادار حکومت روبرو شد.
این روزنامه اصلاح‌طلب، متن نامه سعید امامی، یکی از معاونان وزارت اطلاعات به وزیر وقت اطلاعات را منتشر کرده بود که در آن خواستار اعمال محدودیت‌های بیشتر برای نشریات شده بود.
سعید امامی، به عنوان عامل اصلی قتل‌های سیاسی زنجیره‌ای در ایران، پیشتر بازداشت و پس از چندی خبر مرگ مشکوک او در زندان منتشر شده بود.
دانشجویان معترض که در آغاز بکار دولت اصلاح‌طلب محمد خاتمی چشم به تغییرات دوخته بودند، حالا با شرایطی جدید روبرو شده بودند: مقاومت جناحی از حکومت در برابر خواست اصلاحات.
قتل‌های دگراندیشان با تحدید فعالیت نشریات همراه شده بود و حالا نوبت برخورد با جنبش دانشجویی بود.
هجدهم تیر ۷۸ که به تظاهرات گسترده چهار روزه در چند شهر، از جمله تهران و تبریز منجر شد، سرانجام با سرکوب تظاهرکنندگان، کشته شدن چند دانشجو و بازداشت گروهی از دانشجویان و صدور احکام زندان برای آنها روبرو شد.
اما این پایان ماجرا نبود و ۱۸ تیر نقطه عطف جنبش دانشجویی در ایران نام گرفت.
برخی فعالان دانشجویی معتقدند جدایی بدنه جنبش دانشجویی از دولت اصلاح‌طلب، که به عدم حمایت از اعتراضات دانشجویان متهم شده بود، به استقلال جنبش دانشجویی منجر شد.
گفتمان دموکراسی‌خواهی و حقوق بشر، گفتمان غالب فعالان جنبش شد و پس از پایان دوران ریاست جمهوری خاتمی و در طول دوران هشت ساله محمود احمدی نژاد، جنبش دانشجویی ایران در جایگاه یکی از اصلی‌ترین گروه‌های اجتماعی منتقد و مخالف حکومت قرار گرفت .
فعالان جنبش دانشجویی اما تاوان سنگینی دراین راه دادند.
بازداشت و صدور احکام زندان و محرومیت از تحصیل دانشجویان، تعطیلی دفاتر انجمن‌های اسلامی دانشگاه‌ها، و دست آخر در حوادث پس از انتخابات سال ۱۳۸۸، کوی دانشگاه تهران بار دیگر شاهد حمله‌ای مشابه با آنچه ده سال پیش از آن روی داده بود شد.
گرچه فعالیت‌های دانشجویی در ایران در سال‌های اخیر با سرکوب حکومت روبرو شده، و حسن روحانی وعده تغییر این اوضاع را داده است؛ اما به نظر می‌رسد هراس حکومت از دانشگاه‌ها از بین نرفته است.
آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در تازه‌ترین اظهارات خود در مورد سیاسی شدن فضای دانشگاه‌های ایران هشدار داد و رضا فرجی‌دانا، وزیر علوم دولت روحانی، که درپی تغییر فضای دانشگاه‌ها است، با انتقاد گسترده اصولگرایان روبرو شده و در فهرست استیضاح مجلس قرار گرفته است.
پانزده سال پس از هجدهم تیرماه ۷۸، گروهی از دانشجویان محروم از تحصیل به دانشگاه‌ها بازگردانده شده‌اند، رؤسای چند دانشگاه تغییر کرده و بحث استقلال دانشگاه‌ها مطرح است، اما همچنان دانشجویانی هستند که به خاطر دیدگاه‌های سیاسی و اعتقاداتشان، یا پشت میله‌های زندان هستند یا محروم از تحصیل؛ و خبری هم از تشکل‌های دانشجویی منتقد و مخالف در دانشگاه‌ها نیست.
