رویترز در یک گزارش تحلیلی نوشت که نتیجه انتخابات کاملاً کنترل شده حکومتی، پس از کشته شدن ابراهیم رئیسی در سانحه هلیکوپتر در ماه اردیبهشت، بر «جانشینی علی خامنه‌ای، تصمیم گیرنده ارشد [حکومت] ایران تاثیر می‌گذارد.»
با توجه به اینکه رهبر جمهوری اسلامی در حال حاضر ۸۵ سال دارد، این احتمال وجود دارد که «رئیس جمهور بعدی از نزدیک درگیر روند نهایی انتخاب جانشین خامنه‌ای باشد.»
بنابراین روند این انتخابات حکومتی کنترل شده، باید تضمین کند نامزدهای مشترک با دیدگاه‌های وفادار به علی خامنه‌ای، بر رقابت‌های ریاست جمهوری تسلط دارند.
گزارش رویترز می‌افزاید؛ این انتخابات همزمان با تشدید تنش‌های منطقه‌ای به دلیل درگیری اسرائیل و حماس، افزایش فشار غرب بر ایران به دلیل پیشرفت سریع برنامه هسته‌ای‌اش و افزایش نارضایتی داخلی بر سر بحران‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است.
با این حال، مساله «جانشینی قریب‌الوقوع خامنه‌ای به‌شدت ضدغرب، نگرانی اصلی در میان نخبگان روحانی ایران است.»
شورای نگهبان، «هیات تندرو» متشکل از روحانیون و حقوقدانان همسو با خامنه‌ای، به تعبیر رویترز پنج نامزد «تندرو» و یک نامزد «میانه رو» از میان ۸۰ نفر اولیه را تایید کرده است.
در میان «تندروها» محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس و از فرماندهان اسبق سپاه پاسداران و سعید جلیلی، مذاکره‌کننده سابق هسته‌ای، برجسته‌اند.
تنها نامزد به تعبیر رویترز «میانه رو»، مسعود پزشکیان، از اردوگاه «اصلاح طلبان ایران که از نظر سیاسی به حاشیه رانده شده‌اند» حمایت می‌کند.
خامنه‌ای از هیچ نامزدی علناً حمایت نکرده است. با این حال، یحیی رحیم صفوی، مشاور او از رای دهندگان خواسته است که «رئیس جمهوری را انتخاب کنند که دیدگاه‌هایش با دیدگاه‌های رهبر معظم در تضاد نباشد.»
صفوی، فرمانده سابق سپاه گفت: «مردم باید رئیس‌جمهوری را انتخاب کنند که خود را نفر دوم بداند... رئیس جمهور نباید تفرقه ایجاد کند.»
رویترز می‌نویسد؛ در حالی‌که نقش رئیس جمهور دارای وجهه بین المللی بالایی است، قدرت واقعی در اختیار رهبر جمهوری اسلامی است، که در مورد مسائل دولتی مانند سیاست خارجی یا هسته‌ای حرف آخر را می‌زند و همه شاخه‌های دولت، ارتش، رسانه‌ها و بخش عمده منابع مالی را کنترل می‌کند.
این گزارش می‌نویسد که «رئیسی به عنوان جانشین بالقوه خامنه‌ای تلقی می‌شد» و مرگ ناگهانی او باعث ایجاد مسابقه‌ای در میان تندروها شده است که به‌دنبال تأثیرگذاری بر«انتخاب رهبر ارشد بعدی ایران» هستند.
رویترز در ادامه این گزارش می‌نویسد؛ یکی از منابع ایرانی نزدیک به خامنه‌ای که به دلیل حساسیت موضوع خواست نامش فاش نشود، گفت که رهبر انقلاب «در شرایطی که انسجام بین صاحبان قدرت ضروری است، درگیری‌های سیاسی را تحمل نمی‌کند.»
این منبع آگاه گفت: «رئیس‌جمهوری که وفادار باشد و کاملاً با ولی فقیه همسو باشد و در عین حال از متحدان مورد اعتماد سپاه پاسداران نیز باشد، می‌تواند به طور قابل توجهی به انتقال بی‌وقفه قدرت کمک کند.»
رویترز می‌افزاید؛ در حالی که انتظار می‌رود حامیان مذهبی نظام روحانی به تندروها رای دهند، «بسیاری از ایرانیان» ممکن است در میان گزینه‌های محدود انتخاباتی، نارضایتی از سرکوب مخالفان و خشم از بدتر شدن استانداردهای زندگی، رای خود را انتخاب کنند.
شانس پزشکیان، که به شدت به خامنه‌ای وفادار است «به جذب میلیون‌ها رای دهنده عمدتاً جوان سرخورده که از سال ۱۳۹۹ در انتخابات خانه‌نشین شده‌اند و همچنین به انشعاب‌های مداوم میان پنج نامزد تندرو بستگی دارد.»
رویترز در این گزارش تحلیلی می‌نویسد که با این حال «قدرت انتخاباتی اصلاح طلبان نامشخص است» زیرا برخی از رأی‌دهندگان بر این باورند که در دوران تصدی گذشته خود در قدرت، نتوانستند آزادی‌های بیشتری را ارائه کنند.
ناآرامی‌های ناشی از مرگ مهسا امینی، زن جوان کرد در بازداشت در سال ۱۴۰۱، پس از آنکه «رهبران اصلاح‌طلب» از تظاهرکنندگانی که خواستار «تغییر رژیم» بودند، فاصله گرفتند، شکاف بین اصلاح طلبان و پایگاه قدرت آنها را آشکار کرد.
رویترز می‌نویسد «ااصلاح طلبان به حکومت تئوکراتیک ایران وفادار مانده‌اند» اما از تنش زدایی با غرب، اصلاحات اقتصادی، آزادسازی اجتماعی و کثرت گرایی سیاسی «حمایت می‌کنند.»
ناراضیان ایرانی، چه در داخل و چه در خارج از کشور، با توزیع گسترده هشتگ «سیرک انتخاباتی» در شبکه اجتماعی ایکس، با این استدلال که مشارکت بالا به جمهوری اسلامی مشروعیت می‌بخشد، خواستار تحریم انتخابات شده‌اند.
نرگس محمدی، ایرانی زندانی برنده جایزه صلح نوبل، در پیامی از زندان اوین تهران گفت که این رای یک انتخابات «ساختگی» خواهد بود.
او گفت که دولت برای حفظ قدرت بر سرکوب متکی بود و هدف آن از برگزاری انتخابات «حمایت از دموکراسی و حقوق مردم نیست، بلکه تقویت قدرت و استبداد است.»
با این حال، سیاستمداران برجسته اصلاح‌طلب هشدار داده‌اند که مشارکت کم رای دهندگان به «تندروها» اجازه می‌دهد تا کنترل خود را بر تمام بازوهای دولت حفظ کنند.
رویترز می‌افزاید؛ رئیسی در سال ۱۴۰۰ با مشارکت حدود ۴۹ درصدی به پیروزی دست یافت که کاهش قابل توجهی نسبت به ۷۰ درصد در سال ۱۳۹۶ و ۷۶ درصد در سال ۱۳۹۲ داشت.
پنج نامزد «تندرو» تا حد زیادی از بحث درباره آزادی‌های اجتماعی و سیاسی در طول مبارزات انتخاباتی و مناظره‌های تلویزیونی خود اجتناب کرده‌اند، در حالی که مشکلات اقتصادی کشور را بدون ارائه برنامه‌های خاصی برای مقابله با بحران تأیید کرده‌اند.
رویترز در پایان این گزارش می‌نویسد؛ پزشکیان، وزیر سابق بهداشت ۶۹ ساله «مدافع آزادی‌های اجتماعی است و از حقوق زنان و اقلیت‌های قومی» در جمهوری اسلامی سخن گفته است. او متعهد شده است که سیاست خارجی «عملگرایانه‌تری» را تقویت کند.
اگر هیچ یک از نامزدها حداقل ۵۰ درصد به علاوه یک رای از کل آرا، از جمله آرای سفید را کسب نکند، دور دوم بین دو نامزد برتر برگزار می‌شود.
