از منظر تاریخی، ایران و روسیه ( و شوروی سابق) هرگز نه دوست بودند و نه دشمن، بلکه هر یک در پی کسب منافع و حفظ مصالح خود در رابطه با یکدیگر بودند. در شرایط کنونی علیرغم علائق مشترک بین دو کشور، وجوه افتراق بین آن دو نیز کاملأ محسوس است.
هر دو نگران گسترش هژمونی آمریکا در منطقه، مسائل امنیتی و دارای مواضع مشترک در بحران سوریه هستند. و البته درغیاب کمپانیهای غربی، نیازهای متقابل تجاری و اقتصادی بین دو کشور نیز روشن است.
علی شمخانی، وزیر دفاع ایران، در ۴ فوریه ۲۰۱۴ از ارتقاء مناسبات دو کشور در امور امنیتی و اقتصادی سخن گفت.
اما، دو کشور در عین حال پس از بیش از دو دهه از سقوط اتحاد جماهیر شوروی هنوز در مورد رژیم حقوقی دریای مازندران به توافق نرسیده اند، منافع نه یکسان آنها در قفقاز و آسیای مرکزی و رقابت برای بازار انرژی و راههای صدور گاز طبیعی از دیگر عوامل نگران کننده رابطه دو همسایه است.
به همین جهت است که سیاست روسیه در قبال ایران تا حدی مبهم بنظر می رسد. در حالیکه ولادیمیر پوتین ، رئیس جمهوری روسیه، پس از انتخابات ۱۳۸۴ به محمود احمدی نژاد تبریک می گوید و ابراز امیدواری می کند که با انتخاب آزاد آقای احمدی نژاد به گفته آقای پوتین، همکاریهای دو کشور ادامه یابد.
اما، رابرت گیتس، وزیر پیشین دفاع آمریکا، در ۱۷ ژوئن ۲۰۱۰ در برابر کمیته خدمات تسلیحاتی سنای آمریکا به نقل از آقای پوتین می گوید ۳ سال پیش در مسکو ، رهبر روسیه به او گفت که ایران بزرگترین تهدید امنیت ملی برای روسیه است.
درهیچیک از ۴ موردی که شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه های تحریمی علیه ایران تصویب کرد، روسیه از حق وتو برای عدم تصویب این قطعنامه ها استفاده نکرد.
این در حالیست که، در سال ۲۰۱۲ وزارت خارجه روسیه می گوید که تحریمها «سیاستی است عمیقأ اشتباه» و بعید بنظر می رسد که ایران امتیازی دهد و یا اینکه تغییری در سیاستش به دلیل اعمال تحریمها بوجود آورد.
اما در عین حال بنظر می رسد تحریمها فرصتی برای روسیه است که از هر دو طرف امتیازات سیاسی و اقتصادی بگیرد.
دو کشور، به دلایل مختلف از ادامه و گسترش روابط هسته ای ، نظامی، انرژی، صنایع و اقتصادی بین خود حمایت می کنند.
روسیه امیدوارست این همکاریها، او را به خلیج فارس برساند، در مدیریت تهدیدهای تروریستی در بخشهای جنوبی کشور کمک کند، و البته شاهد مشارکت بیشتر شرکتهای روسی در پروژه های مختلف در ایران در صورت ادامه تحریمها باشد.
ایران به امنیت در قفقاز و آسیای مرکزی می اندیشد، نزدیکی با روسیه می تواند به ایران در تحمل فشارهای تحریمها کمک کند، و همکاریهای گسترده تجاری و اقتصادی در غیاب شرکتهای غربی شاید کمکی به اقتصاد وخیم ایران کند.
هر دو کشور همچنین تصور می کنند که با گسترش مناسبات همه جانبه بتوانند سیاستهای آمریکا در منطقه که به باور آنها در راستای تضعیف نفوذ این دو قدرت منطقه است، را به چالش گیرند و خنثی سازند. همچنین ایران و روسیه امیدوارند که این همکاری به معضل رژیم حقوقی دریای مازندران در کنفرانس سران کشورهای ساحلی این بزرگترین دریاچه جهان پایان دهد.
با چنین درکی از سوی رهبران دو کشور بود که از اوایل دهه ۱۹۹۰ و در پی سقوط شوروی پیشین قراردادهای متعددی بین آنها به امضا رسید.
در ۲۵ اوت ۱۹۹۲ دو کشور قرار دادی بر همکاری در استفاده مسالمت آمیزانرژی هسته ای که از جمله شامل تکمیل ساختمان نیروگاه هسته ای بوشهر می شد، منعقد کردند.
در سال ۱۹۹۵ ایران قراردادی با وزارت انرژی اتمی روسیه منعقد کرد که روسیه متعهد می شد یک رآکتور آب در بوشهر بر اساس مقررات آژانس بین المللی انرژی اتمی بسازد. بر اساس توافق بین طرفین، روسیه تعهد کرده بود که در مدت ۵۵ ماه این پروژه را تکمیل کند، اما تا اوت ۲۰۱۰ به تعویق افتاد.
در هفتم ماه می ۱۹۹۹ روسیه گفت که ایران خواهان گسترش همکاریهای اتمی می باشد و قصد دارد دومین رآکتور هسته ای را در بوشهر بنا کند.
در مارس ۲۰۰۱ ، سید محمد خاتمی و ولادیمیر پوتین، رؤسای جمهوری ایران و روسیه، موافقتنامه های همکاریهای هسته ای و نظامی را امضا کردند. آقای خاتمی گفت ایران می خواهد ساختمان دومین نیروگاه هسته ای بوشهر را پس از تکمیل نخستین نیروگاه آغاز کند.
در سپتامبر سال ۲۰۰۲، تکنیسین های روسیه روی هم سوار کردن قطعات سنگین را در نیروگاه بوشهر، علیرغم مخالفتهائی، شروع کردند. اما ساختمان این نیروگاه به دفعات مکرر بتعویق افتاد.
در ۲۸ فوریه ۲۰۰۵ تهران و مسکو قراردادی را امضا کردند که روسیه متعهد به تأمین سوخت هسته ای برای تأسیسات بوشهر و ایران در مقابل تعهد کرد میله های سوخت مصرف شده را به روسیه برای اطمینان از عدم کاربرد آن برای مصارف دیگر باز گرداند.
در ۱۳ اوت ۲۰۱۰ آژانس انرژی اتمی فدرال روسیه، اعلام کرد که بزودی نخستین رآکتور ایران در بوشهر با بارگیری سوخت اتمی کار خود را آغاز خواهد کرد.
در ۲۱ اوت یک مراسم رسمی گشایش که به مثابه تکمیل رآکتور بوشهر بود ، برگزار شد. ایران بارگیری سوخت برای نیروگاه را آغاز کرد به امید اینکه ظرف چند ماه آماده بهره برداری کامل شود.
در ۱۰ ماه می ۲۰۱۱ بر اساس گفته شرکت روسی سازنده نیروگاه بوشهر این نیروگاه کارش را در سطح محدود آغاز کرد.
در رابطه با قراردادهای نظامی، در سال ۲۰۰۷بر اساس یک قرار داد ۷۰۰ میلیون دلاری روسیه یک رشته موشکهای تور-ام۱ را به ایران داد. کمتر از یکسال بعد مصطفی محمد نجار، وزیر وقت دفاع ایران، با اطمینان گفت روسها موشکهای پیشرفته ضد هوائی اس ۳۰۰ را تحویل ایران خواهند داد.
اما، نیکولای ماکارف، رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح روسیه، در ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۰ گفت که بدلایل تحریمهای بین المللی، روسیه تصمیم گرفته است، که موشکهای اس ۳۰۰ را به ایران تحویل ندهد، و در پاسخ به این پرسش که این قرارداد لغو خواهد شد گفت ، این به رفتار ایران بستگی دارد.
سرانجام، دیمتری مدودف، رئیس جمهوری وقت روسیه، دستور منع فروش موشکهای اس ۳۰۰ و تسلیحات سنگین دیگر را به ایران امضا کرد. این در واقع تأئیدی است بر سخن رابرت گیتس از قول آقای پوتین که پیشتر به آن اشاره شد. روسیه آنچه را که از سوی ایران تهدید برای امنیت ملی خود بداند زیر بارنخواهد رفت.
در ۲۳ ژانویه ۲۰۰۹، روسیه و ایران یک قرارداد کشاورزی امضا کردند. وزیر کشاورزی روسیه از ایران به عنوان یک " شریک استراتژیک" نام برد.
این نخستین باری بود که یک مقام ارشد روسی ایران را شریک استراتژیک روسیه بخواند. اما، یکسال پیش از فروش موشکهای اس ۳۰۰ به شریک استراتژیک خود خودداری کرده بود!
ایران در سال ۲۰۰۵ به عنوان ناظر در سازمان همکاری شانگهای پذیرففته شد که روسیه از بنیانگذاران این سازمان است.
ایران و روسیه هر دو از اعضای مجمع کشورهای صادر کننده گاز هستند.
یکی از دلایل عمده گرایش ایران بسوی روسیه، تحریمهای سازمان ملل متحد، آمریکا و اتحادیه اروپاست. پرسش اصلی اینستکه، آیا در صورت نیل به توافق جامع با گروه ۵+۱ درباره برنامه هسته ای ایران، روابط دو کشور به چه صورت در خواهد آمد؟
بحران اوکراین چه تأثیری بر آینده مناسبات دو کشور خواهد گذاشت؟
و سر انجام اینکه،آیا کنفرانس سران کشورهای ساحلی دریای مازندران در ماه سپتامبر امسال در استراخان روسیه می تواند راه حلی برای، بیش از دو دهه مشکل رژیم حقوقی این دریا، دست یابد؟
هر دو نگران گسترش هژمونی آمریکا در منطقه، مسائل امنیتی و دارای مواضع مشترک در بحران سوریه هستند. و البته درغیاب کمپانیهای غربی، نیازهای متقابل تجاری و اقتصادی بین دو کشور نیز روشن است.
علی شمخانی، وزیر دفاع ایران، در ۴ فوریه ۲۰۱۴ از ارتقاء مناسبات دو کشور در امور امنیتی و اقتصادی سخن گفت.
اما، دو کشور در عین حال پس از بیش از دو دهه از سقوط اتحاد جماهیر شوروی هنوز در مورد رژیم حقوقی دریای مازندران به توافق نرسیده اند، منافع نه یکسان آنها در قفقاز و آسیای مرکزی و رقابت برای بازار انرژی و راههای صدور گاز طبیعی از دیگر عوامل نگران کننده رابطه دو همسایه است.
به همین جهت است که سیاست روسیه در قبال ایران تا حدی مبهم بنظر می رسد. در حالیکه ولادیمیر پوتین ، رئیس جمهوری روسیه، پس از انتخابات ۱۳۸۴ به محمود احمدی نژاد تبریک می گوید و ابراز امیدواری می کند که با انتخاب آزاد آقای احمدی نژاد به گفته آقای پوتین، همکاریهای دو کشور ادامه یابد.
اما، رابرت گیتس، وزیر پیشین دفاع آمریکا، در ۱۷ ژوئن ۲۰۱۰ در برابر کمیته خدمات تسلیحاتی سنای آمریکا به نقل از آقای پوتین می گوید ۳ سال پیش در مسکو ، رهبر روسیه به او گفت که ایران بزرگترین تهدید امنیت ملی برای روسیه است.
درهیچیک از ۴ موردی که شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه های تحریمی علیه ایران تصویب کرد، روسیه از حق وتو برای عدم تصویب این قطعنامه ها استفاده نکرد.
این در حالیست که، در سال ۲۰۱۲ وزارت خارجه روسیه می گوید که تحریمها «سیاستی است عمیقأ اشتباه» و بعید بنظر می رسد که ایران امتیازی دهد و یا اینکه تغییری در سیاستش به دلیل اعمال تحریمها بوجود آورد.
اما در عین حال بنظر می رسد تحریمها فرصتی برای روسیه است که از هر دو طرف امتیازات سیاسی و اقتصادی بگیرد.
دو کشور، به دلایل مختلف از ادامه و گسترش روابط هسته ای ، نظامی، انرژی، صنایع و اقتصادی بین خود حمایت می کنند.
روسیه امیدوارست این همکاریها، او را به خلیج فارس برساند، در مدیریت تهدیدهای تروریستی در بخشهای جنوبی کشور کمک کند، و البته شاهد مشارکت بیشتر شرکتهای روسی در پروژه های مختلف در ایران در صورت ادامه تحریمها باشد.
ایران به امنیت در قفقاز و آسیای مرکزی می اندیشد، نزدیکی با روسیه می تواند به ایران در تحمل فشارهای تحریمها کمک کند، و همکاریهای گسترده تجاری و اقتصادی در غیاب شرکتهای غربی شاید کمکی به اقتصاد وخیم ایران کند.
هر دو کشور همچنین تصور می کنند که با گسترش مناسبات همه جانبه بتوانند سیاستهای آمریکا در منطقه که به باور آنها در راستای تضعیف نفوذ این دو قدرت منطقه است، را به چالش گیرند و خنثی سازند. همچنین ایران و روسیه امیدوارند که این همکاری به معضل رژیم حقوقی دریای مازندران در کنفرانس سران کشورهای ساحلی این بزرگترین دریاچه جهان پایان دهد.
با چنین درکی از سوی رهبران دو کشور بود که از اوایل دهه ۱۹۹۰ و در پی سقوط شوروی پیشین قراردادهای متعددی بین آنها به امضا رسید.
در ۲۵ اوت ۱۹۹۲ دو کشور قرار دادی بر همکاری در استفاده مسالمت آمیزانرژی هسته ای که از جمله شامل تکمیل ساختمان نیروگاه هسته ای بوشهر می شد، منعقد کردند.
در سال ۱۹۹۵ ایران قراردادی با وزارت انرژی اتمی روسیه منعقد کرد که روسیه متعهد می شد یک رآکتور آب در بوشهر بر اساس مقررات آژانس بین المللی انرژی اتمی بسازد. بر اساس توافق بین طرفین، روسیه تعهد کرده بود که در مدت ۵۵ ماه این پروژه را تکمیل کند، اما تا اوت ۲۰۱۰ به تعویق افتاد.
در هفتم ماه می ۱۹۹۹ روسیه گفت که ایران خواهان گسترش همکاریهای اتمی می باشد و قصد دارد دومین رآکتور هسته ای را در بوشهر بنا کند.
در مارس ۲۰۰۱ ، سید محمد خاتمی و ولادیمیر پوتین، رؤسای جمهوری ایران و روسیه، موافقتنامه های همکاریهای هسته ای و نظامی را امضا کردند. آقای خاتمی گفت ایران می خواهد ساختمان دومین نیروگاه هسته ای بوشهر را پس از تکمیل نخستین نیروگاه آغاز کند.
در سپتامبر سال ۲۰۰۲، تکنیسین های روسیه روی هم سوار کردن قطعات سنگین را در نیروگاه بوشهر، علیرغم مخالفتهائی، شروع کردند. اما ساختمان این نیروگاه به دفعات مکرر بتعویق افتاد.
در ۲۸ فوریه ۲۰۰۵ تهران و مسکو قراردادی را امضا کردند که روسیه متعهد به تأمین سوخت هسته ای برای تأسیسات بوشهر و ایران در مقابل تعهد کرد میله های سوخت مصرف شده را به روسیه برای اطمینان از عدم کاربرد آن برای مصارف دیگر باز گرداند.
در ۱۳ اوت ۲۰۱۰ آژانس انرژی اتمی فدرال روسیه، اعلام کرد که بزودی نخستین رآکتور ایران در بوشهر با بارگیری سوخت اتمی کار خود را آغاز خواهد کرد.
در ۲۱ اوت یک مراسم رسمی گشایش که به مثابه تکمیل رآکتور بوشهر بود ، برگزار شد. ایران بارگیری سوخت برای نیروگاه را آغاز کرد به امید اینکه ظرف چند ماه آماده بهره برداری کامل شود.
در ۱۰ ماه می ۲۰۱۱ بر اساس گفته شرکت روسی سازنده نیروگاه بوشهر این نیروگاه کارش را در سطح محدود آغاز کرد.
در رابطه با قراردادهای نظامی، در سال ۲۰۰۷بر اساس یک قرار داد ۷۰۰ میلیون دلاری روسیه یک رشته موشکهای تور-ام۱ را به ایران داد. کمتر از یکسال بعد مصطفی محمد نجار، وزیر وقت دفاع ایران، با اطمینان گفت روسها موشکهای پیشرفته ضد هوائی اس ۳۰۰ را تحویل ایران خواهند داد.
اما، نیکولای ماکارف، رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح روسیه، در ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۰ گفت که بدلایل تحریمهای بین المللی، روسیه تصمیم گرفته است، که موشکهای اس ۳۰۰ را به ایران تحویل ندهد، و در پاسخ به این پرسش که این قرارداد لغو خواهد شد گفت ، این به رفتار ایران بستگی دارد.
سرانجام، دیمتری مدودف، رئیس جمهوری وقت روسیه، دستور منع فروش موشکهای اس ۳۰۰ و تسلیحات سنگین دیگر را به ایران امضا کرد. این در واقع تأئیدی است بر سخن رابرت گیتس از قول آقای پوتین که پیشتر به آن اشاره شد. روسیه آنچه را که از سوی ایران تهدید برای امنیت ملی خود بداند زیر بارنخواهد رفت.
در ۲۳ ژانویه ۲۰۰۹، روسیه و ایران یک قرارداد کشاورزی امضا کردند. وزیر کشاورزی روسیه از ایران به عنوان یک " شریک استراتژیک" نام برد.
این نخستین باری بود که یک مقام ارشد روسی ایران را شریک استراتژیک روسیه بخواند. اما، یکسال پیش از فروش موشکهای اس ۳۰۰ به شریک استراتژیک خود خودداری کرده بود!
ایران در سال ۲۰۰۵ به عنوان ناظر در سازمان همکاری شانگهای پذیرففته شد که روسیه از بنیانگذاران این سازمان است.
ایران و روسیه هر دو از اعضای مجمع کشورهای صادر کننده گاز هستند.
یکی از دلایل عمده گرایش ایران بسوی روسیه، تحریمهای سازمان ملل متحد، آمریکا و اتحادیه اروپاست. پرسش اصلی اینستکه، آیا در صورت نیل به توافق جامع با گروه ۵+۱ درباره برنامه هسته ای ایران، روابط دو کشور به چه صورت در خواهد آمد؟
بحران اوکراین چه تأثیری بر آینده مناسبات دو کشور خواهد گذاشت؟
و سر انجام اینکه،آیا کنفرانس سران کشورهای ساحلی دریای مازندران در ماه سپتامبر امسال در استراخان روسیه می تواند راه حلی برای، بیش از دو دهه مشکل رژیم حقوقی این دریا، دست یابد؟