مذاکرات بر سر برنامه هسته‌ای ایران و تلاش برای احیای توافق هسته‌ای ۱۳۹۴، پس از حدود پنج ماه وقفه، از روز دوشنبه ۸ آذر در وین پایتخت اتریش از سر گرفته شد.
در پایان نخستین روز، مخائیل اولیانوف نماینده روسیه گفت «مذاکرات آغاز موفقیت آمیزی داشت و شرکت کنندگان در مورد اقدامات فوری بیشتر به توافق رسیده‌اند.»
همزمان امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه در یک گفت‌وگوی تلفنی با رئیس جمهوری ایران خواستار تعامل سازنده تهران برای احیای برجام شد، و ابراهیم رئیسی نیز از او خواست تا تلاش کند تحریم‌های ایران برداشته شود.
تاریخچه مذاکرات هسته‌ای
ایران در ابتدا برنامه هسته‌ای خود را به صورت مخفیانه آغاز کرد. بعد از پی بردن نهادهای بین‌المللی به برنامه هسته‌ای ایران، جمهوری اسلامی برای اثبات حسن نیت خود در مهرماه ۱۳۸۲ به بازرسان آژانس اجازه بازدید از سایت‌های هسته‌ای را داد.
ایران بعد از آن در توافق با تروئیکای اروپا، شامل بریتانیا، فرانسه و آلمان، تمام فعالیت‌های خود در زمینه غنی سازی را به حال تعلیق در آورد و در اسفند همان سال نیز در توافقنامه موسوم به «بروکسل» تعهد کرد که ساخت قطعات یدکی سانترفیوژها را تعلیق کند.
در سال ۱۳۸۴ اما جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که تعلیق داوطلبانه به پایان رسیده و با فک پلمب کارخانه «یو سی اف» در اصفهان و تاسیسات غنی سازی اورانیوم نطنز، فعالیت هسته‌ای خود را از سر گرفت. کمی بعد تهران اعلام کرد که چرخه سوخت هسته‌ای را در مقیاس آزمایشگاهی تکمیل کرده است.
شورای امنیت سازمان ملل متحد در تابستان سال ۱۳۸۵ قطعنامه‌ای تصویب کرد که خواستار توقف برنامه هسته‌ای ایران شد. اما ایران به گسترش برنامه خود ادامه داد، تا این که سازمان ملل در زمستان همان سال قطعنامه دیگری صادر کرد که فعالیت‌های هسته‌ای ایران را به عنوان «تهدیدی علیه صلح و ثبات منطقه» دانست.
حکومت ایران همچنان به فعالیت خود ادامه داد و اعلام کرد که اعتنایی به قطعنامه‌های سازمان ملل متحد نخواهد کرد. این امر باعث آغاز اعمال تحریم های بین‌المللی علیه جمهوری اسلامی ایران شد.
ماراتن گفتگوهای هسته‌ای
چندین نشست در ژنو و استانبول و مسکو برگزار شد. اما همچنان نه تنها این مساله به نتیجه‌ای نرسید، بلکه هر بار سایت‌های جدید از پیش اعلام نشده ایران، مانند «پارچین و فردو» بحث برانگیزتر می‌شد. با توجه به فشارهای اقتصادی حاصل از تحریم، این مذاکرات همچنان ادامه داشت و در وین و آلماتی چندین و چند بار مقام‌های ایرانی و اروپا درباره مساله هسته‌ای ایران به گفتگو نشستند.
با روی کار آمدن دولت حسن روحانی در خرداد ۹۴ تیم مذاکره کننده ایران تغییر کرد و سرانجام ایران و شش قدرت جهانی ایالات متحده، بریتانیا، روسیه، چین، فرانسه و المان، در ۲۳ تیر ۹۴ به توافق هسته‌ای جامعی موسوم به «برجام» دست یافتند.
افزایش غنی سازی، دست بالا یا بن بست؟
سه سال بعد و پس از خروج آمریکا از برجام در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ و بازگشت تحریم‌ها علیه ایران، مجلس شورای اسلامی در آذر ۱۳۹۹ دستور به افزایش غنی سازی تا سطح ۲۰ درصد و افزایش نصب سانتریفیوژها داد.
این اقدامات و سرعت بخشیدن به غنی سازی و محدود کردن شدید همکاری با آژانس، از سویی باعث نگرانی محافل بین‌المللی از توسعه برنامه هسته ای ایران شد، و از سوی دیگر راه را برای بازگشت به برجام دشوارتر کرد.
علی منتظری، تحلیلگر سیاست خارجی در ایران، در نشست مجازی انجمن قلم و اندیشه گفت، «برنامه هسته‌ای ایران به جای حراست از دستاوردهای خود ... همیشه خود را قربانی می‌کند. هر وقت با تهدید مواجه می‌شویم غنی سازی را بالا می بریم. این ابزار تهدید موجب قربانی شدن ما می‌شود، گویی ابزار دیگری نداریم.»
رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی چهار روز پیش از آغاز دور هفتم مذاکرات وین، در بازگشت از ایران عنوان کرد در حال رسیدن به نقطه‌ای هستیمکه نمی‌توان هیچ تضمینی در مورد برنامه هسته‌ای ایران داد.
اختلاف نظرها
از سویی محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران چند روز قبل از آغاز مذاکرات احیای برجام گفته بود که این مذاکرات در مورد بازگشت به برجام است و مذاکرات هسته‌ای نیست.
اصرار ایران بر این است که کلیه تحریم‌ها برداشته شده و توافق ۱۳۹۴ به صورت کامل اجرایی شود و حتی آمریکا تضمین بدهد که دولت‌های بعدی آن کشور به هیچ وجه نتوانند از توافق خارج شوند.
در مقابل، کشورهای مذاکره کننده معتقدند با توجه به تحولات و پیشرفت‌های برنامه هسته‌ای ایران، این مذاکرات باید ادامه مذاکرات قبلی، که در خرداد متوقف شد، باشد و وزیر خارجه آمریکا اعلام کرد که به هیچ وجه نمی‌تواند برای دولت‌های بعدی آمریکا محدودیتی اعمال کرد.
جدا از تمامی اختلاف نظرها، این گفتگوها در حالی ازسر گرفته شده است که ایران به پرسش‌های آژانس در مورد مسایل مشکوک، مانند کشف مواد رادیواکتیو در «تورقوز آباد» هنوز پاسخی نداده است.
