بازداشت روزنامه نگاران در ایران؛ پرونده ای ناتمام

بازداشت اخیر روزنامه نگاران در ایران پس از هشدار رهبر جمهوری اسلامی در مورد نفوذ دشمنان با واکنش‌های مختلفی روبرو شده است.

منتقدان می گویند "نفوذ" واژه ای است برای تسویه حساب سیاسی و برخورد با مخالفان و منتقدان حکومت.

عیسی سحرخیز مدیرکل مطبوعات داخلی وزارت ارشاد در دوره محمد خاتمی و مدیرمسئول نشریات توقیف شده آفتاب و اخبار اقتصاد، احسان مازندرانی مدیر مسئول روزنامه فرهیختگان ومشاورهیئت امنای دانشگاه آزاد اسلامی، آفرین چیت ساز ستون نویس روزنامه دولتی ایران، و سامان صفرزایی خبرنگار پیشین روزنامه اعتماد و ماهنامه اندیشه پویا، روزنامه نگارانی هستند که از یازدهم آبان ماه در بازداشت اطلاعات سپاه پاسداران ایران بسر می برند. نفر پنجمی هم هست که خبر بازداشت او گزارش شده، اما هویتش مشخص نیست.

پروژه بازداشتی که با سخنرانی آیت الله علی خامنه ای در مورد آنچه "نفوذ آمریکایی ها" در ایران پس از توافق هسته ای خواند، کلید خورد.

استفاده از واژگان توسط رهبر جمهوری اسلامی ایران

آیت الله خامنه ای نشان داده است که استفاده از برخی واژه ها از سوی او، تبعات مختلفی برای روزنامه نگاران، فعالان سیاسی و حقوق بشر در ایران در پی خواهد داشت.

در ماجرای کوی دانشگاه تهران در ۱۸ تیر ۱۳۷۸، وقتی رهبر جمهوری اسلامی ایران خواستار برخورد با دانشجویان معترض یا به تعبیر او" آشوبگر" شد، دانشجویان روانه زندان شده و به احکام زندان طولانی مدت محکوم شدند.

در اردیبهشت ۱۳۷۹ نیز وقتی از "پایگاه دشمن" شدن برخی مطبوعات در ایران ابراز نگرانی کرد، ۱۶ روزنامه و نشریه تنها در طول چند روز توقیف شدند.

و واژه " فتنه" اشاره رهبر جمهوری اسلامی به حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ و سپس بازداشت و محاکمه گسترده مخالفان و منتقدان حکومت. واژه ای که از همه پرسرو صداتر شد و هنوز هم کارکردش را برای هوادارانش را از دست نداده است.

این بار برخورد با روزنامه نگاران پس از بکار بردن واژه "نفوذ" از سوی آیت الله خامنه‌ای با انتقاداتی حتی از سوی برخی از مقامات بلندپایه حکومتی روبرو شد. گرچه این مقامات هرگز اشاره مستقیمی به نام خامنه‌ای نکرده و گفتند نهادهای بازداشت کننده منظور او را بد متوجه شده اند.

حسن روحانی رییس جمهوری ایران خواست با کلمه نفوذ بازی نشود وعلی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران گفت که این بازداشت‌ها نوعی تسویه حساب سیاسی است.

گروهی از نمایندگان مجلس مثل علی مطهری و احمد توکلی نیز گفتند اگر نفوذ در کشور وجود داشته، چرا به یک باره و پس از سخنان رهبر جمهوری اسلامی مسئولان به فکر مقابله با آن افتاده‌اند.

برخی تحلیلگران سیاسی می گویند سیاست جمهوری اسلامی تا به حال بدین منوال بوده که هر نرمشی در سیاست خارجی با بسته تر شدن فضا در داخل ایران همراه باشد.

پیام این رویکرد شاید این باشد چیزی در ایران تغییر نکرده است.

هراس‌ از نقش روزنامه نگاران در حوزه فرهنگ

پس از بازداشت اخیر روزنامه نگاران در ایران در اقدامی بی سابقه یکی از مسولان سازمان اطلاعات سپاه پاسداران ایران در گفت‌وگویی تلفنی در تلویزیون دولتی ایران حاضر شد و شرحی از اتهامات این روزنامه نگاران ارائه کرد.

این مامور سپاه که "عاصف" معرفی شد، یکی از جرائم روزنامه نگاران را "ادراک سازی و اولویت سازی برای افکار عمومی" عنوان کرد.

هراس از تبادل فرهنگی غرب و ایران موضوع تازه ای نیست؛ اما هر از چند گاهی این موضوع در کلام رهبران جمهوری اسلامی و ماموران امنیتی پررنگ تر می‌شود.

حال که توافق هسته ای میان ایران و شش قدرت جهانی یکی از پرمناقشه ترین مسائل میان ایران و غرب را به پایان نهایی خود نزدیک کرده است، بار دیگر غرب ستیزی و هراس از نفوذ فرهنگی غرب به دغدغه اصلی رهبران جمهوری اسلامی تبدیل شده است.

آیت الله خامنه‌ای چندی پیش در سخنرانی برای جمعی از دانشجویان و اساتید دانشگاه‌ها گفت "نظام‌های مسلط در جهان می‌خواهند با تاثیر بر تفکر دانشگاهیان به اهداف خود برسند." سخنانی که پس از بازداشت اخیر روزنامه نگاران مطرح شد.

در دنیایی که گسترش روز افزون شبکه های ارتباطی، اینترنت و ماهواره آن را بیش از هر زمان دیگر به دهکده ای جهانی تبدیل کرده، هنوز کشورهایی هستند که نگران آن هستند قافیه را در این میان ببازند.

آیت الله خامنه ای در ایران بر این اعتقاد است که حتی آموزه های علوم انسانی غربی، "حیوانی" است و در میان جوانان نسبت به دین شک و تردید ایجاد می کند.

او در سال‌های اخیر بارها از تعداد بالای دانشجویان علوم انسانی در ایران انتقاد کرده است. در پی ابراز این نگرانی ها موج تغییر متون درسی رشته های علوم انسانی در ایران در دوره محمود احمدی نژاد آغاز شد.

پیشتر انقلاب فرهنگی دانشگاه‌های ایران که از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۲ دانشگاه‌ها را به تعطیلی کشاند، در پی آن بود که جوانانی با آموزه های انقلاب اسلامی تحویل جامعه دهد و استادان و دانشجویان "غربزده" را پاکسازی کند.

حکومت ایران نشان داده است که وجود "دشمن" بخشی غیرقابل تفکیک از نظام عقیدتی اش است و نیز موضوعی برای تثبیت قدرت سیاسی.

این دشمن هم می تواند روزنامه نگاری منتقد در داخل ایران باشد، و هم دشمن خارجی که حتی در حال مذاکره با او هستیم.

اطلاعات سپاه و دادگاه‌ انقلاب پیشگام برخورد با روزنامه نگاران

همزمان با ابراز نگرانی رهبر جمهوری اسلامی نسبت به نفوذ دشمنان پس از رسیدن به توافق هسته ای، این فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران بودند که به شدت از این موضوع ابراز نگرانی کردند و محمدعلی جعفری فرمانده کل سپاه تلاش برای نفوذ در ایران پس از توافق هسته‌ای را "فتنه‌ چهارم" نامید.

یک روز پس از این اظهارات فرمانده سپاه بود که رسانه های نزدیک به نهادهای امنیتی، از بازداشت چند روزنامه نگار که این رسانه ها آنها را "از اعضای شبکه نفوذی همکار با دولت‌های متخاصم غربی" نامیدند، توسط اطلاعات سپاه خبر دادند.

یدالله جوانی، از فرماندهان ارشد سپاه که در سرکوب های سال ۸۸ نقش داشت، هم با دفاع از اقدام سپاه در بازداشت روزنامه‌نگاران، افرادی را که بحث نفوذ را "غیرواقعی" می دانند، تهدید کرد.

مشاور عالی نماینده ولی فقیه در سپاه پاسداران ایران در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر گفت "فکر می کنم کسانی که بحث غیرواقعی بودن نفوذ را مطرح می‌کنند و آن را یک امر ذهنی می‌دانند، باید در مورد خودشان تامل کرد."

واکنشی در انتقاد به حسن روحانی رییس جمهوری ایران که بازداشت روزنامه نگاران را محکوم کرده بود.

این برای نخستین بار نیست که نام اطلاعات سپاه در برخورد با روزنامه نگاران، فعالان سیاسی و دانشجویی شنیده می‌شود.

اعتراضات دانشجویی ۱۸ تیر ۱۳۷۸ و اعتراضات دامنه دار پس از انتخابات سال ۱۳۸۸ با دخالت مستقیم نیروهای سپاه برای فرونشاندن اعتراضات همراه شد.

همزمان اطلاعات سپاه پاسداران در اقدامی موازی با فعالیت‌های وزارت اطلاعات در سال‌های گذشته اقدام به تاسیس بازداشتگاه های اختصاصی (از جمله بازداشتگاه مشهور ۵۹ در پادگان عشرت آباد تهران)، بازداشت فعالان سیاسی و مدنی و تشکیل پرونده برای آنها و حتی طبق گفته گروهی از محکومان درخواست برای صدوراحکامی مشخص برای متهمان کرده است. موضوعی که با تعریفی که از استقلال دستگاه قضایی ایران می شود هیچ همخوانی ندارد.

در عین حال دادگاه‌های انقلاب اسلامی که در نخستین روزهای پس از انقلاب ۱۳۵۷ تاسیس شدند و جایگاهی در قانون اساسی ندارند، همچنان وظیفه رسیدگی به اتهامات متهمان سیاسی وعقیدتی را برعهده گرفته‌اند.

در حالی که طبق اصل ۱۶۸ قانون اساسی محاکمه متهمان سیاسی باید در محاکم دادگستری، علنی و با حضور هیئت منصفه برگزار شود.

روزنامه نگارانی که به تازگی بازداشت شده‌اند، صاحب یکی از تازه ترین پرونده های بی شماری هستند که اطلاعات سپاه و دادگاه انقلاب مسولیت رسیدگی به آن را بر عهده دارند. پرونده هایی که نهادهای بین المللی حقوق بشر می گویند شرایط بازداشت و بازجویی از متهمان و عدم دسترسی آنها به دادرسی عادلانه در آنها رعایت نمی‌شود.

وضعیت روزنامه نگاران در دوره حسن روحانی

حسن روحانی در شعارهای انتخاباتی خود وعده داده بود درصورت پیروزی آزادی مطبوعات تضمین خواهد شد.

در مراسم افتتاحیه نمایشگاه مطبوعات امسال نیز که چند روز پس از موج بازداشت روزنامه نگاران برگزار شد، بار دیگر اعلام کرد دولت در پی ایجاد فضای آزاد برای مطبوعات است.

در عین حال در اظهاراتی کم سابقه که با انتقاد رسانه های نزدیک به اصولگرایان مواجه شد گفت "از محتوای برخی رسانه‌ها آگاه می‌شوید که فردا چه کسی بازداشت خواهد شد و کجا تعطیل می‌شود یا آبروی چه کسی ریخته خواهد شد."

نمایشگاه مطبوعات که توسط وزارت ارشاد برگزار می شود، امسال از سوی برخی نشریات و خبرگزاری‌های وابسته به جناح اصولگرا، از جمله روزنامه های کیهان و وطن امروز و خبرگزاری‌های فارس و تسنیم، تحریم شد.

رسانه هایی که برخی از آنها مثل روزنامه کیهان وابسته به نهاد نمایندگی رهبر جمهوری اسلامی اند و برخی دیگر مثل خبرگزاری‌های فارس و تسنیم وابسته به نهادهای نظامی سپاه و بسیج. بخشی از مطالب روزانه این رسانه‌ها به خطر نفوذ دشمنان و لزوم برخورد با عوامل داخلی آنها اختصاص می یابد.

ازسوی دیگر نگاه متفاوت دستگاه قضایی ایران و نهادهای امنیتی مثل اطلاعات سپاه پاسداران با دولت و وزارت ارشاد در حوزه رسانه ها باعث شده که همچنان روزنامه نگاران در ایران با برخوردها وفشارهای حکومتی مواجه باشند.

در گزارش‌های سازمان ملل متحد و نهادهای بین المللی مدافع آزادی بیان، ایران پس از گذشت دو سال از روی کار آمدن دولت حسن روحانی همچنان یکی از بزرگترین زندان‌های روزنامه نگاران و وبلاگ‌نویسان در جهان است.

هفته گذشته در قطعنامه ای که از سوی شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد صادر شد بار دیگر ایران به نقض حقوق بشر و آزادی های مدنی از جمله آزادی رسانه ها محکوم شد.

در گزارش سال ۲۰۱۵ سازمان گزارشگران بدون مرز، ایران در رتبه ۱۷۳ آزادی رسانه ها قرار دارد و کمیته حمایت از روزنامه نگاران نیز در گزارش امسال خود ایران را در میان ۱۰ کشوری قرار داد که بیشترین میزان سانسور و سرکوب رسانه ها و روزنامه نگاران را دارند.

این کمیته نوشت محدود کردن دسترسی شهروندان به اینترنت، فیلترینگ، هک کردن وبسایت‌ها و ایمیل‌ها و فرستادن پارازیت بر روی امواج شبکه‌های ماهواره ای همچنان در ایران ادامه دارد.

انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران نیز از سال ۱۳۸۸ تاکنون اجازه فعالیت نداشته است.

مطبوعات ایران در سال‌های اخیر دوره های پرتلاطمی را گذرانده اند.

در دوره دولت اصلاح طلب محمد خاتمی نشریات جدیدی پا به عرصه مطبوعات ایران گذاشتند و روزنامه نگاران جوانی وارد این حرفه شدند. گرچه توقیف های پی درپی و برخورد با روزنامه نگاران و سرانجام روی کار آمدن دولت محمود احمدی نژاد عرصه را برای رسانه ها و روزنامه نگاران مستقل و اصلاح طلب تنگتر کرد، اما امیدهایی برای تغییر این شرایط با روی کارآمدن دولت میانه روی حسن روحانی ایجاد شد.

با این وجود مشخص نیست چشم انداز فعالیت آزاد رسانه ای در ایران، به ویژه چند ماه مانده به برگزاری انتخابات مجلس و خبرگان رهبری، با توجه به اختلاف نظر در ساختار قدرت در ایران در این مورد چه خواهد بود.