مناقشات آبی میان ایران و افغانستان بر سر حق‌آبه مردم سیستان و بلوچستان از هیرمند اگر چه سال‌ها است که پابرجاست اما حالا ساخت سدی به نام «پاشدان» در مسیر هریرود، مشکلات آبی ایران و افغانستان را دو چندان کرده و این بحران را گسترش خواهد کرد.
وب‌سایت «خبرآنلاین» در گزارشی از عملیات تکمیل پروژه سد پاشدان، یکی از بزرگ‌ترین سد‌های افغانستان در مرز با ایران و در مسیر هریرود، خبر داده است. سدی که به گفته کارشناسان می‌تواند در ایران و تاجیکستان تنش‌های آبی و محیط زیستی را افزایش دهد.
آنگونه که طالبان می‌گویند ساخت فاز دوم سد پاشدان در بالادست ایران تنها پنج ماه زمان می‌برد. با تکمیل بند پاشدان، استان خراسان نیز همانند سیستان و بلوچستان تحت‌تأثیر کم‌آبی قرار خواهد گرفت پاشدان در استان هرات و در غرب افغانستان ساخته شده است.
کارشناسان می‌گویند که این سد از ظرفیت ذخیره ۴۵ میلیون مترمکعب آب، تولید دو مگاوات برق، و آبیاری ۱۳ هزار هکتار زمین کشاورزی برخوردار است.
طرفداران تکمیل سد پاشدان معتقدند که از این راه می‌توانند مسأله کمبود آب در هرات را حل و فصل کنند. به گفته مسئولان اداره آب‌رسانی هرات با استفاده از آب‌های سطحی این بند، چالش کمبود آب در ولایت هرات از بین برده می‌شود و مردم در سال‌های آینده با این بحران روبه‌رو نخواهند شد. اما آن‌ها نیز همانند سد کمال خان از حق‌آبه هیرمند و سهم ایران از این سد سخنی به میان نیاوردند.
پیش‌تر سخنگوی صنعت آب ایران گفته بود که «ورودی آب از افغانستان به ایران صفر است و ما حق‌آبه خودمان را از هیرمند دریافت نکرده‌ایم و باید طرف مقابل به معاهده تن در دهد و حق‌آبه ایران را پرداخت کند.» به نوشته خبرآنلاین، افغانستان خود را صاحب تمام و کمال آب‌هایی می‌داند که در این کشور سرازیر می‌شود و به آن چه که جمهوری اسلامی بر روی آن تاکید دارد تا کنون تن نداده است و طالبان نیز ادامه روند حکومت پیشین در افغانستان را پیش گرفته بود، سهمی برای ایران در نظر نمی‌گیرد.
در دو سال اخیر طالبان با مطرح کردن اینکه خود افغانستان دچار کم‌آبی است حاضر نشدند تا حق‌آبه سیستان را اختصاص دهند و به نوشته رسانه‌ها در ایران، «روش دوستانه‌ای که جمهوری اسلامی با طالبان در پیش گرفته نیز نتوانسته این حقابه را تامین کند.»
چندی پیش وب‌سایت «دیده‌بان ایران» به نقل از عیسی بزرگ‌زاده نوشت که «متاسفانه تاکنون حق‌آبه ایران و مردم سیستان و بلوچستان از هیرمند داده نشده و پارسال هم آبی که رهاسازی شد وارد شوره‌زار‌ها و گودزره در خاک افغانستان شد.» به گفته سخنگوی صنعت آب ایران تلاش‌های دیپلماتیک با همکاری وزارت امور خارجه برای دریافت حق‌آبه ادامه دارد.
از طرفی «معاون سیاسی» وزارت خارجه طالبان سال گذشته عنوان کرده که «ما آبی نداریم که حقابه ایران را بدهیم.» دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی بار‌ها به دلیل مماشات در قبال طالبان بر سر آب‌های مشترک بین دو کشور متهم است. پیش از این ایران با وجود اینکه روابط مثبتی با طالبان ایجاد کرده بود، نتوانست حق‌آبه هیرمند را دریافت کند. هر چند که حالا در تازه‌ترین ادعای «وزیر انرژی و آب» حکومت طالبان گفته است: «بر اساس اطلاعات موجود دبی‌سنجی تا بیستم اردیبهشت آب با دبی قابل‌قبولی مسیر خود را به سمت ایران طی می‌کند.»
عبداللطیف منصور در دیداری که به‌تازگی با حسن مرتضوی، معاون سفارت جمهوری اسلامی در کابل داشته ادعا کرده است: «دریچه‌های بند کمال‌خان باز است و امیدواریم با ادامه بارش‌ها حجم قابل‌توجهی از حق‌آبه جمهوری اسلامی ایران در سال آبی جدید تامین شود.»
اما ابوالفضل ظهره‌وند سفیر پیشین ایران در افغانستان معتقد است آبی که چند روز پیش از افغانستان به سمت ایران روانه شد به خاطر سیلابی است که امکان مهار آن را نداشتند و مجبور شدند به سمت ایران بفرستند. ظهره‌وند به خبرگزاری ایلنا درباره ارزیابی تداوم سدسازی‌های افغانستان بر سر مسیر رودهای مشترک بین دو کشور و تاثیر آن بر ایران نیز این روند را قابل پیش‌بینی ارزیابی کرد.
او به ایلنا گفته است که نوع روابط و نگاه به افغانستان به گونه‌ای است که این اتفاقات خروجی آن است. به گفته این سفیر پیشین جمهوری اسلامی، افغانستان با احداث سد «پاشدان» در نظر دارد همان مختصر آبی را هم که به سمت ایران روانه می‌شود، مهار کند و از این موضوع به عنوان اهرم فشار و بهم‌ریختگی در ایران استفاده می‌کند. آب هریرود به ترکمنستان هم می‌رفت و با سدسازی‌های افغانستان کل اکوسیستم در حال بهم ریختن است.
گمانه‌زنی‌ها بر این است که تنش‌های آبی و مناقشات بر سر حق‌آب همچنان میان ایران و افغانستان ادامه خواهد داشت.
شبکه سی‌ان‌بی‌سی آمریکا سال گذشته در گزارشی تحلیلی به بررسی تنش میان ایران و طالبان برای کنترل آب به عنوان یک منبع حیاتی در حال کاهش شدید پرداخته بود. یک کارشناس خاورمیانه و شمال آفریقا به این شبکه گفته بود مشکل بتوان اختلافات میان ایران و افغانستان بر سر حق‌آبه خود از هیرمند را برطرف کرد زیرا هر دو کشور در نتیجه تغییرات اقلیمی از بحران کم‌آبی رنج می‌برند.
