وزیر بهداشت و درمان جمهوری اسلامی ایران می گوید ایران از آلودگی به ویروس ابولا در امان نیست. حسن قاضی زاده هاشمی روز پنجشنبه اول آبان، در حاشیه اجلاس روسای دانشگاه های علوم پزشکی در وزارت بهداشت به خبرنگاران گفت «ابولا بیماری ای است که بسیاری از دولت ها را به چالش انداخته است و هیچگاه برای یک بیماری به این شکل شرایط اضطراری اعلام نشده بود.»
وزیر بهداشت در عین حال از« آمادگی نسبی» ایران برای جلوگیری از این بیماری سخن گفت و افزود با آن که در ایران تاکنون هیچ موردی از ابولا وجود نداشته اما تدبیرهایی مانند یک آزمایشگاه ویژه و «تعداد محدودی بخش مراقبت های ویژه آی سی یو» تعبیه شده است. او گفت، «می توانیم از این آزمایشگاه در شرایط اضطراری استفاده کنیم. هرچند اتاق ایزوله برای این بیماری در کشور وجود ندارد.»
ابولا بیماری مهلکی ست که در غرب آفریقا جان پنج هزار تن را گرفته است. این ویروس کشنده که جان ۵۰ تا ۹۰ درصد از مبتلایان خود را می گیرد اکنون سه کشور آفریقای غربی، لیبریا، گینه و سییرالئون را مرکز تاخت و تاز خود قرار داده، اما به این سه کشور محدود نشده و در هفته های اخیر به سنگال، نیجریه، کنگو ، اسپانیا و آمریکا نیز دست انداخته است.
علت مهلک بودن شدید این بیماری آنست که ویروس عامل آن به دامنه متعدی از سلول های بدن انسان حمله می کند. کبد، جدار رگ ها، بافت ها و مخاط های داخلی و حتی مغز هدف حمله این ویروس قرار می گیرند که با بروز تب نشانه های دیگر بیماری- اسهال، استفراغ، از دست دادن آب بدن و حالت شوک - نیز نمایان می شود و در نهایت به مرگ می رسد.
با آن که دکترآنتونی فاوچی، مدیر مرکز بیماری های آلرژی و عفونی آمریکا، گفته است «اگر با ترشحات و مایعات خارج شده از بدن بیمار تماس مستقیم نداشته باشید، ابولا نمی گیرید» اما مراقبت از بیماران مبتلا به دلیل ظرفیت واگیری شدید آن کاری خطرناک است. تاكنون بیش از ۲۰۰ نفر از امدادگران و پزشکانی که به کمک به مبتلایان مشغول بودند جان خود را از دست داده‌اند. همچنین دو پرستاری که درآمریکا به مداوای توماس اریک دانکن، پرداخته بودند به این بیماری مبتلا شدند. توماس دانکن بیماری بود که از لیبریا به آمریکا آمده بود. او در بیمارستانی در تگزاس درگذشت.
یکی از این دو پرستار به هنگام سفر از تکزاس به اوهایو از بیماری خود خبر نداشت. از همین رو بازرسان بهداشتی آمریکا سرگرم ردیابی افرادی هستند که احتمالا با او تماس داشته اند.
شیوع ابولا و پیشگیری از آن
از آنجا که درمان این بیماری به دلیل پیچیدگی های آن، و از جمله این که بیماری در مراحل اولیه که امکان درمان بیشتر است در حالت کمون است و نشانه ای از خود بروز نمی دهد، کارشناسان بهداشت در جهان برای پیشگیری اهمیت ویژه ای قائلند.
جواد امان ، مدیر شرکت بیوتکنولوژیکی آی بی تی که ۱۴ سال است، از سال ۲۰۰۰ تاکنون، درباره ویروس ابولا تحقیق می کند، روز پنجشنبه در برنامه افق به تلویزیون بخش فارسی صدای آمریکا گفت این بیماری چهل سال پیش به صورت اپیدمی برای اولین بار در آفریقا مشاهده شد و از آن پس به صورت محدود و در روستاهای دورافتاده رواج می یافت که با قرنطینه کردن جوامع کوچک از توسعه آن جلوگیری می شد.
ویروس ابولا در سال ۱۹۷۶ برای نخستین بار به صورت اپیدمی دیده شد که از ۳۱۸ مبتلا ۸۰ درصد جان خود را ازدست دادند.
اما از ده ماه پیش شیوع این بیماری به نحوی گسترده آغاز شده است به گونه ای که به گفته جان کری، وزیر خارجه امریکا«اگر هم اکنون به اندازه کافی به [مقابله با] شیوع ابولا نپردازیم، بیماری به بلایی مانند اچ آی وی یا فلج اطفال تبدیل خواهد شد و همه مارا ده ها سال گرفتار خواهد کرد.» جان کری ابولا را تهدیدی برای تک تک افراد و کشورها شمرد.
پيشتر هشدار داده شده بود كه در صورت انجام نشدن اقدامی جدی علیه ابولا، امکان دارد هفته‌ای ده هزار نفر به آن مبتلا شوند.
سازمان امداد بین المللی آکسفام نیز در ۱۸ اکتبر اعلام کرده بود که تنها فرصتی دوماهه برای محدود و کنترل کردن ویروس کشنده ابولا در پیش روست.
جواد امان دراین باره می گوید احتمال انتقال بیماری به دیگر مناطق جهان نسبت مستقیم با پیشرفت آن در آفریقا دارد. به گفته او در حالی که از ۲ تا ۳ هزار بیمار میتلا به ابولا در لیبربا تنها یک مورد از طریق سفر وارد آمریکا شده، بی تردید هرچه این رقم افزایش یابد تعداد انتقال ها نیز گسترش می یابد. او با تأکید بر این که پیش بینی گسترش بیماری در دوماه آینده کار مشکلی است، گفت با این حال اگر پیشرفت بیماری با سرعتی که در ماه های ژوئیه و اوت صورت گرفت، روی می داد، می شد از احتمال چند صد هزار یا یک میلیون مبتلا سخن گفت.
برای پیش گیری از ابتلا به این بیماری در سطح فردی بر نظافت فردی و دور ماندن از افراد آلوده تاکید می شود. اما در سطح جمعی و برای جلوگیری از تبدیل آن به اپیدمی جهانی، بر کنترل مرزها ودر نهایت تولید واکسن و استفاده از آن، درکنار همکاری جامعه بین المللی برای مقابله با گسترش ویروس در مبادی آن تأکید می شود.
کنترل مرزها
نگرانی از گسترش ویروس کشنده ابولا سبب شده است که امریکا و بریتانیا نظارت های ویژه ای برای مرزهای هوایی خود درنظر گیرند و به ویژه بر شدت سختگیری درمورد مسافرانی که از کشورهای غرب آفریقا وارد می شوند، بیفزایند. از روز دوشنبه ۳۰ اکتبر (۲۸ مهر) مسافرانى كه از سه كشور غرب آفريقا وارد ايالات متحده مى شوند به مدت بيست و يك روز باید هر روز در مراكز درمانى حاضر شوند تا هرگونه نشانه احتمالى بروز بيمارى در آنان به سرعت شناسايى شود.
از زمان ابتلا به بیماری ابولا تا بروز نشانه های آن بین ۸ تا ۱۰ روز و حداکثر تا ۲۱ روز فاصله وجود دارد.
همچنین بنا به تصمیم دولت آمریکا، وزارت امنیت داخلی آمریکا اعلام کرد همه مسافرانی که از سه کشور بحران زده عازم آمریکا هستند باید تنها از پنج فرودگاه بزرگ این کشور که دارای تجهیزات پیش رفته برای بازرسی بیماری ابولاست، وارد کشور شوند.
در بریتانیا از روز سه شنبه ۳۱ اکتبر، مسافرانی که از غرب آفریقا و به ویژه سه کشور اصلی ابولا زده راهی این کشورند باید در فروگاه گت ویک لندن مورد معاینه قرار گیرند و از جمله حرارت بدن آنان اندازه گیری می شود.
هرچند که به دلیل طولانی بودن مدت پنهان بودن بیماری این اقدام به تنهایی کافی نیست و آزمایش های دیگری نیز باید در محل انجام شود.
در ایران نیز مقام های مسئول از اتخاذ تدبیرهای لازم در فرودگاه ها خبر داده اند. هر روز از غرب آفريقا مسافرانی وارد ایران می شوند و یا برعکس از ایران به این منطقه می روند. پاكستان نيز تدبيرهای مشابهى را برای فرودگاه های خود اندیشیده است.
واکسن، بهترین راه پیشگیری، هدفی نه چندان دور
سازمان بهداشت جهانی روز پنج شنبه ۲۴ مهر گفت شمار قربانیان ابولا در این هفته از ۴۵۰۰ تن فراتر خواهد رفت.
سازمان بهداشت جهانی ابراز امیدواری کرده است که دو داروی آزمایشی علیه ابولا از ماه ژانویه، در غرب آفریقا مورد استفاده قرار گیرد؛ در اروپا، آمریکا، کانادا و آفریقا واکسن‌های جدیدی در مرحله آزمایش قرار دارد.
بهنام روحی، فعال سازمان های مردم نهاد که برای کمک رسانی به مردم همراه با همسرش به لیبریا رفته است، از شهر مونرووا در لیبریا به سیامک دهقان پور مجری برنامه افق گفت با آن که چندین دهه از دیده شدن نخستین نمونه ابولا می گذرد، اما از آنجا که به صورت اپیدمی های خفیف و در روستاهای دورافتاده روی می داد، واکسنی برای آن تولید نشده است.
به گفته جواد امان کار تهیه واکسن ابولا از بیست سال پیش آغاز شده است. جواد امان می گوید شرکت ای بی تی توانسته است واکسنی تهیه کند که نتیجه آزمایش آن بر میمون مثبت بوده است. اما هنوز این واکسن برای انسان آزمایش نشده است. او می گوید واکسن ها بر حیوانات نتیجه مثبت داشته اند اما از آنجا که انسان سالم را هدف می گیرند، هنوز خطرها و عواقب آن ها برای انسان ناشناخته است.
به گفته اوشرکت دارویی گلاکسو نیز با همکاری مؤسسه ملی بهداشت آمریکا در بتسدا در ایالت مریلندآمریکا موفق به تهیه واکسنی شده که قرار است به زودی آن را به آفریقا ببرند. این واکسن از مهندسی نوعی ویروس سرماخوردگی تهیه شده است.
به گفته او همه شرکت هایی که درحال تهیه این واکسن هستند آن را در واحدهای حدود ۲۰ هزار تولید می کنند و پس از اطمینان از درستی آن ها وارد تولید انبوه خواهند شد.
همکاری بین المللی
بان کی مون دبیر کل سازمان ملل متحد مقابله با ویروس کشنده ابولا را یک مشکل عظیم و فوری جهانی شمرد که به واکنشی فوری و گسترده نیاز دارد.
دبیر کل سازمان ملل متحد هفته گذشته خواستار تأمین یک میلیارد دلار برای هزینه های مبارزه با ابولا و جلوگیری از گسترش آن در افریقا و جهان شده بود. اما به گفته او صندوقی که او برای این منظور راه اندازی کرده فقط ۱۰۰ هزار دلار در بانک دارد.
او گفت تاکنون ده ها کشور همبستگی خود را نشان داده اند، اما حال زمان آن است که کشورهایی که قادر هستند، از کوشش هایی که جریان دارد حمایت کنند.
آمریکا تا كنون ۲۵۸ میلیون دلاربرای کمک به مبارزه با ابولا در اختیار کشورهای غرب آفریقا قرار داده و بالغ بر یک میلیارد دلار دیگر برای پشتیبانی از حدود ۴ هزار پرسنل نظامی اختصاص داده است كه بسیاری از آنها هم اکنون در منطقه حضور دارند.
رهبران اتحادیه اروپا نیز روز جمعه اعلام کردند یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون دلار برای کمک به نبرد با بحران ابولا در آفریقای غربی تأمین کرده اند.
بهنام روحی به برنامه افق می گوید کمک های بین المللی علاوه بر جنبه کارشناسی و بهداشتی در جلوگیری از گسترش بیماری، از جنبه روانی نیز بر مردم لیبریا تأثیر مثبت داشته است. به گفته او از یک ماه و نیم پیش که نیروهای آمریکایی وارد لیبریا شده اند مردم که همه امید خود را ازدست داده بودند، اعتماد به نفس بیشتری یافته اند و از ترس و دلهره و نومیدی حاکم بر فضای کشور کاسته شده است.
ابولا از کجا آمد: توسعه اقتصادی، یا هم زیستی خفاش ها و میمون ها؟
درمورد بیماری هایی که از حیوانات به انسان منتقل می شوند، عده ای از کارشناسان دست اندازی انسان به محیط زیست طبیعی جانوران را، که به خاطر گسترش شهرها و توسعه صنعتی و اقتصادی پیش می آید، علت گسترش این بیماری می دانند. اما پیتر والش، اکولوژیست در دانشگاه کمبریج بریتانیا، که او نیز درباره ابولا تحقیق می کند، به برنامه افق در تلویزیون بخش فارسی صدای آمریکا می گوید رفتار انسان و دستکاری اش در طبیعت تأثیر مهمی بر پیشرفت این بیماری در آفریقای غربی نداشته است. او می گوید خفاش های میوه خوار آفریقا میزبان ویروس ابولاهستند و این ویروس خطری برای این حیوان ندارد. اما از آنجا که خوراک خفاش ها با میمون ها، گوریل ها و شامپانزه های آفریقا همسان است، وشامپانزه ها و میمون ها از میوه هایی که غذای خفاش ها نیز هست تغذیه می کنند، بر اثر تماس با آن ها بر درختان میوه آلوده می شوند. به گفته او نخستین بار این بیماری در منطقه کم جمعیتی در آفریقای مرکزی که بیشتر محل زندگی گوریل ها و شامپانزه ها بود پیدا شد و گه گاه نیز در روستاهای دورافتاده خودنمایی کرد که با قرنطینه برطرف می شد.
جواد امان می گوید خطر ابولا برای میمون ها شدید تر از انسان است. در حالی که در انسان ها پس از مشاهده علائم بیماری ۵۰ تا ۹۰ درصد احتمال مرگ می رود، در میمون ها این نسبت صد درصد است. از همین رو یکی از خطرهای این ویروس، انقراض نسل میمون ها و شامپانزه ها در آفریقای مرکزی و غربی است که سیستم اکولوژیکی منطقه را بر هم می زند.
جنگ، فقر، و اختلاف های سیاسی و قبیله ای؛ عامل گسترش ابولا
بهنام روحی مهم ترین عامل گسترش ابولا در لیبریا را فقر شدید این کشور می داند.
او می گوید انتقال ابولا به انسان از راه خوردن گوشت خفاش ها و میمون های آلوده، یا گوشت جنگلی، به دلیل آنست که این گوشت بسیار ارزان است و برای مردمی که در جنگل ها زندگی می کنند و دست یابی به منابع غذایی ندارند گرفتن و کباب کردن خفاش ها تنها راه ادامه زندگی ست.
به گفته او هفده سال جنگ داخلی و خشونتی که «به قطعه قطعه کردن چهار رئیس جمهوری این کشور منجر شد»، فرار مغزها و از جمله پزشکان و پرستاران به دلیل جنگ از کشور و مهاجرت آنان به کشورهای دیگر جهان، همراه با فقر شدید ناشی از بی ثباتی سیاسی و اقتصادی و ناامنی اجتماعی، در کنار خصومت های داخلی و کارشکنی های احزاب سیاسی مخالف دربرابر دولت دست به دست هم داد و به گسترش بیماری در لیبریا دامن زد.
او می گوید وقتی اولین بار در دسامبر گذشته نخستین نمونه های بروز تپیدمی در شهر مرزی لوسا بین گینه و لیبریا دیده شد، وزیر بهداشت خواستار قرنطینه کردن این استان شد. اما احزاب مخالف دولت به بهانه هایی چون تضعیف اقتصاد این استان، که بیشتر از راه فروش تولیدات کشاورزی به شهرهای دیگر تامین می شود، از آن جلوگیری کردند. وقتی خانم سیرلیف، رئیس جمهوری لیبریا این تصمیم را به پارلمان برد، حزب های مخالف به جای تصمیم گیری فوری به بحث و جدل بر سر آن پرداختند تا آن که درماه مارس، پس از دوماه بحث در مجلس، افراد خانواده ای که همگی به بیماری آلوده بودند برای شرکت در یک جشن عروسی از لوسا به پایتخت رفتند و در آنجا با دست دادن ها و بوسه ها و تماس های دیگر با خویشاوندان خود، آنان را مبتلا کردند و از این راه بیماری گسترش یافت. به گفته او از آنجا که بیش از تعداد انگشت شماری پزشک در کشور باقی نمانده بود و پرستاران نیز از این بیماری و روش های حفاظت از خود دربرابر آن آگاهی نداشتند، آنان نیز به بیماری آلوده شدند تا جایی که خود پرستاران عامل آلوده شدن بیماران دیگری بودند که به دلایل دیگر در بیمارستان بستری بودند. و به این ترتیب ۲۰۰ مبارز خط اول نبرد با ابولا یعنی پزشکان و پرستاران ازپادرآمدند.
به گفته بهنام روحی تا ماه ژوئیه و درحالی که ییماری هرچه سریع تر گسترش می یافت، مقام ها و مسئولان مخالف دولت در حال «انکار» مسئله بودند. اما از دوماه گذشته به این سو که دولت در مغازه ها وخانه ها و دیگر اماکن عمومی سطل های کلر توزیع می کند و مردم را به شستن دست با کلر تشویق می کند از سرعت گسترش بیماری کاسته شده است.
مبتلایان قدیم، مبارزان تازه در نبرد با ابولا
بهنام روحی می گوید از آنجا که همه پرستاران در لیبریا بر اثر بیماری مرده اند، نیروهای نظامی آمریکایی که برای کمک به محل اعزام شده اند می کوشند از میان مبتلایانی که جان سالم از بیماری به دربرده اند برای نجات بیماران استفاده کنند. این افراد که دربرابر بیماری مصونیت یافته اند با وعده دستمزدهای بالا به استخدام نیروهای مبارزه با ابولا در لیبریا در می آیند.
ایران و ابولا
وزیر بهداشت ایران روز پنج شنبه گفته است از شش ماه پیش اقدام های لازم برای مقابله با ابولا در ایران آغاز شده است. با این حال او تأکید کرده است که با آن که عربستان سعودی ورود زائران حج از مناطق آلوده را ممنوع کرده، اما احتمال ورود آن [به عربستان و از آنجا] به ایران منتفی نیست.
جواد امان در این باره می گوید از آنجا که در امارات متحد عربی یک مورد مشکوک ابتلا به ابولا مشاهده شده، احتمال ضعیفی برای ورود بیماری به ایران وجود دارد. او قرنطینه را بهترین راه برای جلوگیری از ورود بیماری به کشور می داند که در اتاق های ایزوله سازی انجام می گیرد. به گفته این متخصص بیو ژنتیک، سیستم بهداشتی ایران ۱۷۰ اتاق برای ایزوله سازی دارد – هرچند که این اتاق ها فاقد استانداردهای ایزولاسیون برای ابولا هستند. او این رقم را با تعداد پزشکان در لیبریا مقایسه می کند که « تا سال گذشته تعداد پزشکان به ۱۷۰ نفر هم نمی رسید».
او احتمال انتقال بیماری به ایران و کشورهای خاورمیانه را، در صورت ادامه پیشرفت سریع آن در آفریقا، امری قابل پیش بینی شمرد و رسیدگی و کنترل فوری بیماری را برای سرایت نکردن آن به کشورهای خاورمیانه ضروری دانست.