فعالان مخالف رژیم اسد، هفته جاری دولت این کشور را به حمله با گاز مسموم و ویرانگری متهم می کنند که باعث مرگ صدها غیرنظامی در حومه دمشق شده است. اگر این اتهامات صحت داشته باشد، بی رحمانه ترین قساوت این جنگ قلمداد خواهد شد و هشدارهای باراک اوباما، رئیس جمهوری ایالات متحده برای بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه و عبور از «خط قرمز» (برای استفاده از سلاح های شیمیایی) خواهد بود.
ادعاهای اخیر مخالفان ضرورت بازرسی سلاح های شیمیایی حکومت سوریه را افزایش می دهد. در حالی که ۵ ماه از اولین ادعاهای استفاده از سلاح های شیمیایی در سوریه گذشته است، جهان تصویر روشنی از میزان استفاده و تعداد دفعاتی که سلاح شیمیایی مورد استفاده قرار گرفته در دست نیست و هنوز هیچ اطلاعی در مورد محل نگهداری بقیه سلاح (شیمیایی) سوریه در اختیار نیست.
گزارش هایی که همزمان با حضور گروه بازرسان سازمان ملل متحد در سوریه منتشر شده است، مملو از ارزیابی موارد گذشته استفاده ارتش سوریه و شورشیان از سلاح شیمیایی است. گروه بازرسان به سرپرستی آکه سلستروم، دانشمند سرشناس سوئدی به سوریه سفر کرده اند که پیش از این کارشناس بازرسی سلاح های شیمیایی و استفاده از آن ها در عراق بوده است.
دمشق در گذشته اعلام کرد با وجودی که سلاح شیمیایی دارد اما گزارش های مربوط به استفاده ازاین نوع سلاح را رد کرده بود. سوریه ادعا می کند که برای دفاع از کشور از حمله های خارجی از سلاح شیمیایی استفاده خواهد کرد و هرگز آن ها را در داخل کشور به کار نمی گیرد.
با وجود حضور بازرسان شیمیایی در سوریه، برخی از ناظران خارجی مسئله ساختگی بودن حمله ها را مطرح کردند. اما هامیش دو برتون گوردون، فرمانده «هنگ مشترک اتمی رادیولوژیکی بیولوژیکی شیمیایی بریتانیا» به «بی بی سی» گفته بسیار دشوار است که تصاویری که در تارنمای یوتیوب و دیگر شبکه های اجتماعی منتشر شده اند را صحنه سازی کرد.
به این دلیل که سوریه یکی از امضاکنندگان «معاهده سلاح های شیمیایی» نیست بنابراین «سازمان منع گسترش سلاح های شیمیایی» اجازه بازرسی از این کشور را ندارد. اما بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل متحد با بهره گیری از نهادی به نام «مکانیسم دبیرکل برای تحقیق در مورد ادعای استفاده از سلاح های شیمیایی و بیولوژیکی» راه را برای این بازرسی هموار کرده است و در صورت درخواست یکی از کشورهای عضو سازمان ملل متحد، دبیرکل این سازمان اجازه بازرسی و تحقیق استفاده از سلاح های شیمیایی را صادر خواهد کرد.
فرانسوا اولاند، رئیس جمهوری فرانسه و ویلیام هیگ، وزیر امور خارجه بریتانیا این درخواست را به سازمان ملل متحد تسلیم و پافشاری کرده اند که بازرسان سازمان ملل متحد به منطقه مورد نظر دسترسی داشته باشند و مسئله نیز در جلسه شورای امنیت سازمان ملل متحد مطرح شود. «اتحادیه عرب» نیز از این درخواست ها پشتیبانی کرده است. زمان آن فرا رسیده است که ایالات متحده نیز با این درخواست ها هم صدا شوند و برای بازرسان همه نوع حمایت دیپلماتیک و لجیستیک مورد نیاز آن ها را فراهم کند تا تحقیقات معتبری انجام دهند.
بازرسی در مورد اتهامات استفاده از سلاح شیمیایی یک عملیات بسیار فنی است که به آگاهی به پروتکل ها و کارشناسان متخصص نیاز دارد. اعزام سریع کارشناسان به محل سانحه بسیار حیاتی است چرا که در مدت زمان فقط چند روز بقایای مواد شیمیایی پراکنده می شوند. بازرسان باید محل را مهر و موم کنند تا از آلودگی بیشتر (و یا دستکاری در محل وقوع حمله) اجتناب شود. آن ها باید از خاک، سبزیجات و ویرانه های محل سانحه نمونه برداری کنند. با شاهدان و متخصصان مصاحبه و آزمایش های پزشکی بازماندگان این حمله ها را مورد ارزیابی دقیق قرار دهند و آزمایش خون، ادرار و دیگر نمونه های پزشکی را که از واقعیت پرده برمی دارند، گردآوری نمایند. بازرسان همچنین باید در مورد نمونه برداری از بقایای قربانیان با خانواده های آن ها گفتگو کنند. تحلیل شیمیایی اولیه را می توانند در آزمایشگاه های صحرایی انجام دهند، اما برای دستیابی به نتایج قطعی باید نمونه ها را به شبکه بین المللی آزمایشگاه های معتبر و متخصص این امر در لاهه ارسال کنند.
پایان دادن به استفاده از سلاح شیمیایی در سوریه و پاسخگو کردن مهاجمان و محاکمه آن ها به اتهام جنایات جنگی پیامدهایی فراتر از جنگ کنونی در این کشور دارد. اهمیت خطر کنونی کمتر از یکی از مهمترین هنجار جهانی نیست که طی صد سال گذشته ظهور کرده است. با وجودی که چهره های «واقع بین» در امور جهانی، قدرت به کارگیری اصول اخلاقی را رد می کنند، اما ممنوعیت داشتن سلاح شیمیایی و استفاده از آن ها یکی از مهمترین و موثرترین نمونه های تاریخ است که نمادی از خویشتنداری جمعی کشورها و دولت های مستقل محسوب می شود. هنجاری که سزاوار دفاع است.
نیروهای متحد و قدرت های مرکزی در طی جنگ جهانی اول در میادین جنگ تقریباً از ۱۲۵ هزار تن انواع مواد شیمیایی استفاده کردند و در نتیجه ۱۰۰ هزار سرباز جان خود را از دست دادند و یک میلیون نفر دیگر برخی جانباز و مجروح و معلول شدند. تحولات و درد و رنج اخلاقی این جنگ عظیم به روند حمایت جهانی برای شکستن تابوی موجود در مورد چنین سلاح هایی کمک کرده است. دولت ها به هنگام امضا معاهده منع گسترش سلاح های شیمیایی اعلام کردند که استفاده از این نوع سلاح ها همچون برده داری «فراتر از ایده دفاع» است. ده ها کشور در طی دهه های اخیر ذخایر سلاح های شیمیایی خود را یا کاهش داده اند و یا آن ها را به طور کامل برچیده اند. جنگ داخلی در سوریه اولین مورد ثبت شده استفاده از چنین سلاح هایی از سال های ۱۹۸۰ تاکنون و زمانی محسوب می شود که صدام حسین علیه ایران و اقلیت کرد کشورش به کار برد.
یادداشت بالا برگردان مقاله استوارت پاتریک، پژوهشگر ارشد برنامه حاکمیت جهانی شورای سیاست خارجی است.
ادعاهای اخیر مخالفان ضرورت بازرسی سلاح های شیمیایی حکومت سوریه را افزایش می دهد. در حالی که ۵ ماه از اولین ادعاهای استفاده از سلاح های شیمیایی در سوریه گذشته است، جهان تصویر روشنی از میزان استفاده و تعداد دفعاتی که سلاح شیمیایی مورد استفاده قرار گرفته در دست نیست و هنوز هیچ اطلاعی در مورد محل نگهداری بقیه سلاح (شیمیایی) سوریه در اختیار نیست.
گزارش هایی که همزمان با حضور گروه بازرسان سازمان ملل متحد در سوریه منتشر شده است، مملو از ارزیابی موارد گذشته استفاده ارتش سوریه و شورشیان از سلاح شیمیایی است. گروه بازرسان به سرپرستی آکه سلستروم، دانشمند سرشناس سوئدی به سوریه سفر کرده اند که پیش از این کارشناس بازرسی سلاح های شیمیایی و استفاده از آن ها در عراق بوده است.
دمشق در گذشته اعلام کرد با وجودی که سلاح شیمیایی دارد اما گزارش های مربوط به استفاده ازاین نوع سلاح را رد کرده بود. سوریه ادعا می کند که برای دفاع از کشور از حمله های خارجی از سلاح شیمیایی استفاده خواهد کرد و هرگز آن ها را در داخل کشور به کار نمی گیرد.
با وجود حضور بازرسان شیمیایی در سوریه، برخی از ناظران خارجی مسئله ساختگی بودن حمله ها را مطرح کردند. اما هامیش دو برتون گوردون، فرمانده «هنگ مشترک اتمی رادیولوژیکی بیولوژیکی شیمیایی بریتانیا» به «بی بی سی» گفته بسیار دشوار است که تصاویری که در تارنمای یوتیوب و دیگر شبکه های اجتماعی منتشر شده اند را صحنه سازی کرد.
به این دلیل که سوریه یکی از امضاکنندگان «معاهده سلاح های شیمیایی» نیست بنابراین «سازمان منع گسترش سلاح های شیمیایی» اجازه بازرسی از این کشور را ندارد. اما بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل متحد با بهره گیری از نهادی به نام «مکانیسم دبیرکل برای تحقیق در مورد ادعای استفاده از سلاح های شیمیایی و بیولوژیکی» راه را برای این بازرسی هموار کرده است و در صورت درخواست یکی از کشورهای عضو سازمان ملل متحد، دبیرکل این سازمان اجازه بازرسی و تحقیق استفاده از سلاح های شیمیایی را صادر خواهد کرد.
فرانسوا اولاند، رئیس جمهوری فرانسه و ویلیام هیگ، وزیر امور خارجه بریتانیا این درخواست را به سازمان ملل متحد تسلیم و پافشاری کرده اند که بازرسان سازمان ملل متحد به منطقه مورد نظر دسترسی داشته باشند و مسئله نیز در جلسه شورای امنیت سازمان ملل متحد مطرح شود. «اتحادیه عرب» نیز از این درخواست ها پشتیبانی کرده است. زمان آن فرا رسیده است که ایالات متحده نیز با این درخواست ها هم صدا شوند و برای بازرسان همه نوع حمایت دیپلماتیک و لجیستیک مورد نیاز آن ها را فراهم کند تا تحقیقات معتبری انجام دهند.
بازرسی در مورد اتهامات استفاده از سلاح شیمیایی یک عملیات بسیار فنی است که به آگاهی به پروتکل ها و کارشناسان متخصص نیاز دارد. اعزام سریع کارشناسان به محل سانحه بسیار حیاتی است چرا که در مدت زمان فقط چند روز بقایای مواد شیمیایی پراکنده می شوند. بازرسان باید محل را مهر و موم کنند تا از آلودگی بیشتر (و یا دستکاری در محل وقوع حمله) اجتناب شود. آن ها باید از خاک، سبزیجات و ویرانه های محل سانحه نمونه برداری کنند. با شاهدان و متخصصان مصاحبه و آزمایش های پزشکی بازماندگان این حمله ها را مورد ارزیابی دقیق قرار دهند و آزمایش خون، ادرار و دیگر نمونه های پزشکی را که از واقعیت پرده برمی دارند، گردآوری نمایند. بازرسان همچنین باید در مورد نمونه برداری از بقایای قربانیان با خانواده های آن ها گفتگو کنند. تحلیل شیمیایی اولیه را می توانند در آزمایشگاه های صحرایی انجام دهند، اما برای دستیابی به نتایج قطعی باید نمونه ها را به شبکه بین المللی آزمایشگاه های معتبر و متخصص این امر در لاهه ارسال کنند.
پایان دادن به استفاده از سلاح شیمیایی در سوریه و پاسخگو کردن مهاجمان و محاکمه آن ها به اتهام جنایات جنگی پیامدهایی فراتر از جنگ کنونی در این کشور دارد. اهمیت خطر کنونی کمتر از یکی از مهمترین هنجار جهانی نیست که طی صد سال گذشته ظهور کرده است. با وجودی که چهره های «واقع بین» در امور جهانی، قدرت به کارگیری اصول اخلاقی را رد می کنند، اما ممنوعیت داشتن سلاح شیمیایی و استفاده از آن ها یکی از مهمترین و موثرترین نمونه های تاریخ است که نمادی از خویشتنداری جمعی کشورها و دولت های مستقل محسوب می شود. هنجاری که سزاوار دفاع است.
نیروهای متحد و قدرت های مرکزی در طی جنگ جهانی اول در میادین جنگ تقریباً از ۱۲۵ هزار تن انواع مواد شیمیایی استفاده کردند و در نتیجه ۱۰۰ هزار سرباز جان خود را از دست دادند و یک میلیون نفر دیگر برخی جانباز و مجروح و معلول شدند. تحولات و درد و رنج اخلاقی این جنگ عظیم به روند حمایت جهانی برای شکستن تابوی موجود در مورد چنین سلاح هایی کمک کرده است. دولت ها به هنگام امضا معاهده منع گسترش سلاح های شیمیایی اعلام کردند که استفاده از این نوع سلاح ها همچون برده داری «فراتر از ایده دفاع» است. ده ها کشور در طی دهه های اخیر ذخایر سلاح های شیمیایی خود را یا کاهش داده اند و یا آن ها را به طور کامل برچیده اند. جنگ داخلی در سوریه اولین مورد ثبت شده استفاده از چنین سلاح هایی از سال های ۱۹۸۰ تاکنون و زمانی محسوب می شود که صدام حسین علیه ایران و اقلیت کرد کشورش به کار برد.
یادداشت بالا برگردان مقاله استوارت پاتریک، پژوهشگر ارشد برنامه حاکمیت جهانی شورای سیاست خارجی است.
