کاهش رشد اقتصادی جهان و توسعه فن آوریهای تولید نفت غیرمتعارف اکنون قیمت هر بشکه نفت را به کمتر از ۵۰ دلار رسانده است. مرکز مطالعات بروکینگز در واشنگتن که هدف عمده اش مطالعات اقتصادی است، روز دوشنبه کنفرانسی با حضور کارشناسان برجسته برگزار کرد تا پیآمدهای ناشی از سقوط نفت را بررسی کند.
سال گذشته جهان شاهد سقوط بی‌سابقه قیمت نفت بود. توسعه چشم‌گیر فناوری تولید نفت و گاز طبیعی غیرمتعارف از سنگ های نفت زا، به ویژه در آمریکا و کانادا، عرضه جهانی نفت را به بیش از میزان تقاضا رساند و در نتیجه، بازارهای جهانی را از نفت اشباع کرده است.
با وجود این ناهماهنگی، وزیران نفت ۱۲ کشور عضو سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک)، در اجلاس ماه نوامبر سال گذشته تصمیم گرفتند سطح تولید خود را کاهش ندهند. اوپک مدعی شد که اين تصمیم تأثیری در سقوط قیمت نفت ندارد.
سقوط قیمت نفت پیآمدهای ژرف و گوناگونی، از جمله اخراج ده‌ها هزار کارگر صنعت نفت در آمریکا، بحران سیاسی در ونزوئلا و زیان ۳۰۰ میلیارد دلاری در کشورهای عربی صادر کننده نفت حوزه خلیج فارس دربرداشته است.
در حالی‌که سقوط قیمت نفت در راستای منافع کشورهای وارد کننده نفت بوده است، ولی صدمات عمده‌ای به اقتصادهای شکننده ایران و روسیه که در زیر فشار تحریم‌های غرب قرار دارند، وارد آورده است.
اکنون که قیمت نفت به بشکه‌ای کمتر از ۵۰ دلار رسیده است، بروکینگز، یکی از قدیمی ترین مراکز مطالعاتی آمریکا، کنفرانسی به میزبانی تیم بورسما، قائم مقام امنیت انرژی و حفاظت از محیط زیست این مرکز، و با شرکت ۴ تن از کارشناسان برجسته نفتی برگزار کرد تا به دو سوال اصلی، یعنی تا چه میزانی قیمت نفت پائین خواهد رفت؟ و پیامدهای ناشی از سقوط نفت چه خواهد بود؟ پاسخ دهند.
در آغاز کنفرانس آقای بورسما گفت، سقوط قیمت بحث‌های سیاسی و اقتصادی بسیاری را در سراسر جهان، از جمله واشنگتن برانگیخته و بسیاری را بر آن داشته است تا از پیامدهای منفی ناشی از سقوط قیمت نفت در کشورهای صادر کننده نفت مانند ایران، روسیه و ونزوئلا آگاهی پیدا کنند.
چارلز ابینگر، مدیر تامین انرژی، که تجربه چهل ساله درنوسانات قیمت نفت دارد، گفت به اعتقاد او سقوط قیمت نفت موقتی نیست. اگر ما به یازده سال گذشته نگاه کنیم متوجه می‌شویم در بازارهای جهانی درصد استفاده از نفت نسبت به سایر مواد سوختی به‌تدریج کاسته شده است. میزان مصرف نفت در اروپا و ژاپن پائین رفته و رشد تقاضا در چین نیز رو به‌کاهش گذاشته است. وی اضافه کرد، از رشد اقتصادی چین در سالیان اخیر مرتباً کاسته میشود و پکن هرگز به رشد اقتصادی بیش از ده درصدی پیشین خود بر نخواهد گشت.
سوزان مالونی، مدیر سیاست منطقه خاورمیانه، گفت «ایران بیش از روسیه و ونزوئلا از سقوط قیمت نفت متضرر خواهد شد. سقوط قیمت نفت زمانی رخ داده است که تحریم‌های غرب، به‌وِیژه تشدید تحریم‌ها از سال ۲۰۱۱ که عمدتاً امور مالی و صادرات نفتی ایران را هدف قرار داده، صدمات عمده ای به درآمد ملی و اقتصاد ایران وارد آورده است.
بحران مالی و اقتصادی دولت روحانی را به چالش گرفته است. برای اینکه بتواند در سال جاری از سقوط اقتصادی کشور همانند سالهای ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ اجتناب کند، آقای روحانی نیاز مبرمی به افزایش صادرات نفتی کشور دارد که در گروی موفقیت تهران در مذاکرات اتمی‌اش با غرب است. ایران برای رقابت با عربستان سعودی مجبور شده است نفت خود را با قیمتی پائین و بطور قسطی با سودی بسیار سخاوتمندانه به چین و هند بفروشد.
هزینه تولید نفت ایران در مقایسه با کشورهای عربی عمده صادر کننده نفت در خلیج فارس بسیار بالاست. صنعت نفت ایران نیاز به پول و سرمایه گذاری‌های خارجی دارد. اما، با توجه به کاهش روزانه صادرات یک میلیون بشکه‌ای نفت و سقوط قیمت محصولات پتروشیمی کشور، ایران توان مالی خود را برای سرمایه‌گذاری در بازسازی صنعت فرسوده نفت از دست داده است.»
مدیر سیاست منطقه خاورمیانه در ادامه گفت، «وابستگی اقتصاد ایران به درآمد نفتی بمراتب کمتر از کشورهای عربی عمده صادر کننده نفت خلیج فارس است. ایران عربستان سعودی و آمریکا را متهم به سقوط قیمت نفت کرده است، و به‌همین خاطر آقای روحانی به کشورهای همسایه، به ویژه به ریاض هشدار داده است که چنان‌چه بخواهند به سیاست کنونی خود ادامه دهند بیش از ایران متضرر خواهند شد.»
ایران بارها با کاهش قیمت نفت مقابله کرده و در سال ۲۰۰۸ نیز توانست به همکاری با سعودی بحران نفتی در جهان را پشت سربگذارد.
مالونیاضافه کرد، «نکات مثبتی در مورد ایران وجود دارد، از جمله آن‌که تهران قادر بوده است بودجه خود را بر اساس قیمت فعلی نفت تنظیم کند و لایحه بودجه پائیز گذشته را که بر اساس بشکه ای هفتاد دلار تنظیم شده بود در ماه گذشته ً به بشکه ای ۴۰ دلار کاهش دهد، که نشانه‌ای از واقع‌گرائی دولت روحانی و پرهیز از بحران اقتصادی است.»
مدیر سیاست منطقه خاورمیانه در پايان سخنانش گفت، «نکته دیگر این است‌که سقوط قیمت نفت و مشکلات مالی موجود موضع ایران را در گفتگوی اتمی با غرب تعدیل کرده و مذاکرات را تشدید کرده است. این امر نشان‌گر آن است که دولت روحانی مصراً خواستار پایان گرفتن تحریم‌هاست.
حسن روحانی آشکارا گفته است که سیاست خارجی جمهوری اسلامی باید در خدمت رشد اقتصادی کشور باشد و بهبود وضع اقتصادی نباید قربانی سیاست‌های خارجی باشد. او گفته است اقتصاد ایران بدون گسترش روابط با جامعه جهانی رشد نخواهد کرد.»
هارولدترین کونس، مدیر سیاست های خارجی بروکینگز، درمورد تأثیر کاهش بهای نفت بر ونزوئلا صحبت کرد و گفت، بر خلاف ایران، رهبران ونزوئلا از واقعیت ها بسیار دور هستند. «ونزوئلا از منابع نفتی غنی‌ای برخوردار است، ولی نفت این کشور از نوع نفت سنگین است که هزینه استخراج آن بالا و حدود بشکه ای ۴۰ دلار است. به همین خاطر کمتر سرمایه‌گذاران را به‌خود جلب می‌کند.
اقتصاد ونزوئلا حتی پیش از سقوط قیمت نفت با مشکلات بسیاری روبرو بود، و در سال ۲۰۱۳ بالاترین نرخ تورم را در جهان داشت. برای ونزوئلا سقوط قیمت نفت یک فاجعه بود چون ۹۵ درصد مبادلات ارزی این کشور را درآمدهای نفتی تشکیل می‌دهد.»
کلیفورد گادی، مدیر مرکز سیاست های خارجی آمریکا و اروپا در بروکینگز، در مورد تأثیر سقوط نفت بر روسیه گفت، «روسیه باید هم‌زمان با پیامدهای ناشی از سقوط قیمت نفت و تحریم‌های غرب بر عواقب دخالت این کشور در بحران اوکراین مقابله کند. سقوط قیمت نفت و تحریم‌ها نه تنها سطح تولید نفت در روسیه را کاهش نداده بلکه روسیه تلاش می‌کند با افزایش تولید سقوط قیمت نفت را جبران کند.
روسیه قادر به کنترل قیمت نفت نیست بلکه باید با عوارض منفی ناشی از سقوط نفت مقابله کند. صنعت نفت روسیه آنقدر عظیم است که نوسانات قیمت نمی‌تواند در کوتاه مدت تأثیر چندانی در سطح تولید این کشور داشته باشد، ولی از فعالیت‌های اقتصادی در این کشور ۸ درصد کاسته شده است.»
دانشگاه پنسیلوانیا در سال ۲۰۱۳ مرکز مطالعات بروکینگز را بعنوان پر نفوذترین موسسه پژوهشی جهان شناخته است.
