“Barut se pod kožu uvuče. Adrenalin je odličan, pun neizvjesnosti, kao seks u divljini”, kaže Stevan Milošević, Srbijanac koji se bori za proruske snage u području Donbas, na istoku Ukrajine.
Milošević, koji je u svojim tridesetim godinama, rekao je za BIRN u intervjuu vođenom putem Facebooka da njegov radni dan kao snajperiste počinje kafom i doručkom oko šest ujutro. Nakon toga, vode ga na snajperski položaj, koji ponekad mora držati danima.
Njegove su mete ukrajinski vojnici u regiji Donbas, na istoku Ukrajine. Više od 10.000 osoba – civila i vojnika – ubijeno je do sada u sukobu između Ukrajine i separatista, proruski orijentisanih vojnika koji odbijaju priznati ukrajinsku Vladu, te su tokom 2014. godine zauzeli teritoriju na istoku Ukrajine.
Milošević pravda svoje postupke time što Ukrajina navodno nije poštovala sporazume iz Minska, koje su potpisali Kijev i Moskva 2014. i 2015. godine, a kojim se trebao osigurati prekid vatre u istočnoj Ukrajini. Borbe su se nastavile, dok su obje strane odbijale prihvatiti krivicu za neuspjelu obustavu vatre.
“Oni [ukrajinski vojnici] stalno koriste teško naoružanje i granatiraju naše položaje, kao i sela naseljena građanima i civilima”, tvrdi on.
Milošević je jedna od 29 osoba koje su od 2015. srbijanski sudovi osudili jer su se borile na strani proruskih jedinica u Ukrajini. U BiH je u toku nekoliko istraga o učešću u borbama u Ukrajini, ali još uvijek nije podignuta nijedna optužnica.
Još 16 Srbijanaca optuženih za učešće u borbenim aktivnostima u Ukrajini trenutno čeka suđenje u Srbiji. Svi osuđeni su pristali na sporazume o priznanju krivnje koji su, za većinu njih, rezultirali uslovnim kaznama u trajanju od oko godinu dana. Trojica počinitelja su osuđeni na šest mjeseci kućnog pritvora. Zatvorske kazne su im suspendovane pod uslovom da ne počine isti prekršaj unutar određenog vremenskog perioda, a obično se radi o periodu između jedne i pet godina.
Ovo nije spriječilo Miloševića, koji je 2015. dobio uslovnu kaznu u trajanju pet godina, da se vrati na ratište u istočnoj Ukrajini. On kaže da se u Ukrajinu vratio u avgustu 2018. te da se trenutno bori za Jedinicu “Prizrak”, koja je dio Međunarodne brigade. Riječ “prizrak” inače na ruskom znači “duh”.
Djelimično anonimizirane presude
U toku 2014. Srbija je usvojila zakon kojim se zabranjuje državljanima da se bore na stranim ratištima, osim kao dio zvanične misije neke međunarodne organizacije.
Dokumenti koje je BIRN dobio od Višeg suda u Beogradu nakon što je uputio zahtjev na temelju Zakona o slobodnom pristupu informacijama, pokazuju da su srpski vojnici pristupili u osam proruskih jedinica. Dokumenti takođe otkrivaju do sada nepoznate detalje o pokretima i akcijama srpskih boraca, uključujući borbe, operacije s ciljem osiguranja vojnih objekata i kontraobavještajne zadatke.
U dokumentima se navode sljedeće jedinice u okviru kojih su se borili i Srbijanci: Međunarodna brigada, Sedma brigada, Srpski husarski puk, Uralska jedinica, Jedinica “Betmen”, Prva slavenska jedinica, Jedinica “Rezanj”, kao i zloglasna “Wagner grupa”.
I dok sudski dokumenti daju detalje o jedinicama kojim su se pridružili srpski vojnici i opisuju kako su Srbi učestvovali u sukobu, veliki broj imena osuđenih i neki detalji o tome kako su bili organizovani precrtani su u svim sudskim spisima, uključujući i presude. Te bi informacije, po praksi, trebale bile javne. Takođe je nejasno kako su borci uhapšeni i da li su se predali vlastima Srbije.
Iz Višeg suda kažu da su uskratili njihova imena zbog “zakona o zaštiti ličnih podataka”.
Međunarodna brigada
Većina srpskih vojnika pridružila se Međunarodnoj brigadi, poznatoj i kao “Pjatnaška”, koja se, prema zvaničnom nalogu na društvenoj mreži VKontakte, bori u regionu Donjecka, na istoku Ukrajine.
U sudskim spisima se navodi da je devet osuđenih Srbijanaca, uključujući i Miloševića, koji su se borili za proruske separatiste u Ukrajini pripadalo toj jedinici.
Spisi takođe spominju Nikolu Perovića kao jednu od osoba koje su obučavale srpske vojnike za Međunarodnu brigadu. Sudski spisi ne navode da li je on među osuđenima.
Izvještaj koji su 2014. objavile francuske novine Le Monde opisuje Perovića kao Francuza-Srbina te citira njegove riječi: “Uskoro ćemo otputovati za istočnu Ukrajinu da se borimo uz našu rusku braću.”
Međunarodna brigada na svojoj stranici navodi da je prvobitno formirana od strane 15 “dobrovoljaca iz Rusije”, ali im se uskoro priključilo još ljudi.
“Brigada je učestvovala u skoro svim probojima Vojske Nove Rusije na svim frontovima (…) prvo je bila angažovana u odbrani, a potom u istjerivanju neprijatelja sa teritorije aerodroma Donjeck”, navodi se u opisu jedinice na njenom nalogu na VKontakteu.
Prema sudskim spisima, srpski pripadnici Međunarodne brigade bili su fizički i taktički obučavani u istočnoj Ukrajini, te su naučili kako da koriste naoružanje. Srpski borci u ovoj jedinici dobili su uniforme, automatske puške i municiju. Bili su zaduženi za čuvanje kontrolnih punktova i odbranu položaja. Pored toga, osiguravali su zgrade i istovarivali humanitarnu pomoć.
BIRN je uputio pitanja o srpskim borcima na zvaničnu e-mail adresu Međunarodne brigade, ali do trenutka objave nismo dobili nikakav odgovor.
Perovića je portal Worldcrunch sa sjedištem u Parizu doveo u vezu sa “Unité Continentale” u članku objavljenom 2014., u kom je Perović opisan kao osoba sa dvojnim državljanstvom Francuske i Srbije, te je rečeno da je prethodno služio kao kaplar u francuskom bataljonu koji se borio u Afganistanu.
Na svojoj Facebook stranici “Unité Continentale” objavljuje vijesti sa ratišta, gdje se, kako stoji, bori zajedno sa Međunarodnom brigadom. Jedinica takođe objavljuje i na srpskom jeziku te dijeli vijesti o događanjima u odnosima Kosovo – Srbija.
Milošević, koji je služio u Vojsci Srbije između 2006. i 2012., izjavio je za BIRN da je u Donbas prvi put došao između oktobra 2014. i januara 2015. kako bi se borio sa Međunarodnom brigadom i “pridružio braći u Donbasu i pomogao”.
On kaže da je njegov let, preko Moskve, plaćen od strane “Unité Continentale”, koja, prema njegovim tvrdnjama, pomaže Srbima da putuju u Ukrajinu. Nije bio voljan da pruži detaljnije podatke o putu za Donbas, samo je kazao da je putovanje bilo teško, a na jednoj dionici “moraš trčati, stvarno brzo, sa svim stvarima koje nosiš, oko kilometar i po”.
Milošević tvrdi da “Unité Continentale” dobija finansijsku pomoć i izvan Srbije za podršku njenim stranim borcima, ali kaže da je kasnije prešao u “Prizrak” jedinicu nakon spora oko novca sa “Unité Continentale”.
BIRN je na zvaničnu e-mail adresu “Unité Continentale” poslao pitanja, ali do trenutka objave ovog teksta nije dobio odgovor.
Sedma brigada
Sudski spisi pokazuju da su se trojica osuđenih Srba borila kao pripadnici ove jedinice. Prema presudama, Srbima su u ovoj jedinici dodijeljene automatske puške, a zaduženi su bili za osiguranje zgrada u Donjecku 2015. godine.
Neki od njih su vozili tenkove T-64 i borbena vozila iz sovjetske ere. Prema ukrajinskim vlastima, ova se jedinica uglavnom borila u gradu Donjecku. Spisi imenuju izvjesnog Nikolu Jovića kao borca u ovoj brigadi. BIRN nije bio u mogućnosti da nezavisno potvrdi njegov identitet.
Kako se navodi u sudskim spisima, Jović se pridružio ovoj brigadi u martu 2015. i dobio je oružje i municiju da bi se borio u istočnoj Ukrajini. Međutim, tu je ostao samo do aprila, kada se vratio u Srbiju. Šest mjeseci kasnije priznao je krivicu i izrečena mu je jednogodišnja uslovna kazna.
Srpski husarski puk
Ova se jedinica ranije zvala “Oplot”, ali je kasnije promijenila ime. Srbi iz ove jedinice bili su zaduženi za obezbjeđenje objekata, a bili su pod komandom nedavno ubijenog Aleksandra Zaharčenka.
Prema sudskim spisima, sedam državljana Srbije borilo se u Srpskom husarskom puku, uključujući i osobu pod imenom Stefan Knežević, za koga se tvrdi da je bio odgovoran za obezbjeđenje vojnih objekata i prihvat naoružanja i municije. U Ukrajini je proveo pet mjeseci. BIRN nije uspio potvrditi identitet ovog vojnika.
Srbin Dimitrije Jojić, koji je ubijen u Siriji u junu 2017, takođe je naveden kao borac ove jedinice. Prema pisanju srbijanskog dnevnog lista Blic, Jojić je ubijen dok se borio na proruskoj strani protiv džihadista.
Sahranjen je u Moskvi 28. juna 2017. godine. Istog dana članovi navijačke grupe kluba “Firma” iz Vojvodine održali su posebnu ceremoniju u Novom Sadu, gdje je Jojić živio prije odlaska u Ukrajinu.
Jojićev slučaj pokazuje kako osude nisu uspjele spriječiti vojnike da se vrate na strana ratišta, imajući u vidu da je on 2015. godine osuđen za učešće u borbama u istočnoj Ukrajini sa ovom jedinicom. Za njega se takođe navodi da se pridružio Sedmoj brigadi.
Srbi u Srpskom husarskom puku osiguravali su vojne kontrolne punktove na granici u regiji Debaljceva u Donjeckoj oblasti.
Osnivanje jedinice je zvanično objavljeno 21. novembra 2014. uz video-snimak u kome se Srbi pozivaju da se priključe.
Prema sudskim spisima, Srbi koji su otišli da se bore u sklopu Sedme brigade ušli su u Ukrajinu u blizini grada Alčevska u Luganskoj oblasti.
Srpski husarski puk je na kraju raspušten, a svi pripadnici Srbi prešli su u Sedmu brigadu. Sudski spisi pokazuju da je nakon raspuštanja, jedan od vojnika iz Srbije prvo pristupio Sedmoj brigadi, a potom Prvoj slavenskoj jedinici.
“Wagner” plaćenici
Ruska grupa pod nazivom Privatna vojna firma “Wagner” angažuje plaćenike za koje se vjeruje da su odigrali važnu ulogu u borbama koje su vodili proruski separatisti u istočnoj Ukrajini, a od 2016. godine i u Siriji.
Ruski zvaničnici već dugo priznaju prisustvo dobrovoljnih boraca u regiji Donbasa na istoku Ukrajine i u Siriji, gdje Moskva podržava vladu iz Damaska, ali negira bilo kakve veze sa “Wagnerom”.
U februaru je dužnosnik ukrajinske sigurnosne službe Igor Guskov izjavio za ukrajinsku televiziju da se najmanje sedam srpskih plaćenika borilo u istočnoj Ukrajini u sklopu “Wagnera”, a jedan od njih je i poginuo.
“Svi smo svjesni sedmorice plaćenika iz ‘Wagnera’. Jedan od njih je poginuo”, rekao je Guskov novinarima bez navođenja imena ubijenog Srbina ili datuma njegove smrti.
Milošević naziva “Wagnerove” vojnike “plaćenicima”, te tvrdi da ova grupa “pomaže ljudima ovdje [u istočnoj Ukrajini] da otputuju u Siriju” da se bore.
Kako se navodi u sudskim spisima, Slobodan Stanišić bio je jedan od osuđenih Srba koji su se borili u sklopu ove jedinice. Za njega se tvrdi da se “Wagneru” priključio 2015, a u Srbiju se vratio u septembru iste godine.
Nakon što su mu dodijeljene automatska puška i municija, Stanišić je zadužen za osiguranje zgrada Agronomskog fakulteta u jednom od gradova u regiji Donjeck, gdje je bila baza cijele jedinice. Priznao je krivicu i dobio jednogodišnju uslovnu kaznu.
BIRN je pokušao kontaktirati Stanišića putem njegovog naloga na Facebooku, ali nije dobio nikakav odgovor do objave ovog teksta.
Uralska jedinica
Uralska jedinica nije bila toliko popularna među Srbima. Prema sudskim spisima, dvije osobe su osuđene zbog pripadnosti toj jedinici, uključujući i jednu osobu pod imenom Igor Knežević. Oni su se borili u vodu “Uralska munja” 2015. u istočnoj Ukrajini. BIRN nije bio u mogućnosti da nezavisno potvrdi Kneževićev identitet.
Dokumenti takođe otkrivaju da je drugi vojnik, čije ime ostaje nepoznato, takođe bio pripadnik grupe “Munja” i da je bio zadužen za obavještajne zadatke, kao i hapšenje ljudi optuženih za prikupljanje informacija za ukrajinsku tajnu službu.
Prva slavenska jedinica
Do sada su četiri državljanina Srbije osuđena zbog borbe u okviru ove jedinice. Prema sudskim spisima, srpski vojnici su bili smješteni u Novoazovsku, pograničnom gradu u jugoistočnom dijelu Ukrajine u regiji Donjeck. Bili su zaduženi za obezbjeđenje vojnih objekata.
Jedna od presuda otkriva da je jedan srpski borac takođe bio zadužen za obezbjeđenje zatvora u Komisarovki u regionu Mikolajivska na jugu Ukrajine. Drugi borac je upravljao cestovnim kontrolnim punktovima u Donjecku.
Jedinica “Betmen”
Jedan državljanin Srbije osuđen je za učešće u borbama u sklopu Jedinice “Betmen”. Prema sudskim presudama, on je dobio mnogo komada naoružanja, uključujući i ručne bacače raketa, a borio se u oblasti blizu aerodroma Donjeck, u Debaljcevu, kao i Dokučajevsku u Donjeckoj oblasti i u regionu Marijupolja.
Kako se navodi u spisima, ovaj vojnik je u Ukrajini ostao do oktobra 2015, odnosno deset mjeseci nakon što je komandant Jedinice “Betmen” Aleksandar Bednov ubijen tokom napada na njegov konvoj.
Jedinica “Betmen” raspuštena je nakon ovog incidenta.
Jedinica “Rezanj”
Sudski spisi navode da je jedan državljanin Srbije bio vozač zamjenika komandira ove jedinice u Donjecku, a takođe je bio i pripadnik Bataljona sigurnosne službe. Taj borac je obavljao poslove “kontraobavještajne zaštite”, a kasnije je postao i komandant Jedinice “Betmen”.
Ova jedinica je privukla pažnju srbijanske javnosti prvi put u oktobru 2014. nakon što je državljanin Srbije Dejan Berić uputio pismo u kome je tvrdio da se borio u sklopu ove jedinice, a koje je objavljeno na web stranici desnog krila Koreni.
On je kazao da je Jedinica “Rezanj” formirana na samom početku borbe na istoku Ukrajine kao izviđačka diverzantska grupa s ljudima iz svih bivših republika SSSR-a.
Napetost na relaciji Beograd – Kijev
Odnosi između Srbije i Ukrajine ozbiljno su narušeni prisustvom srpskih vojnika među proruskim separatističkim grupama u Ukrajini.
Ukrajinski ambasador u Srbiji Oleksandr Aleksandrovič izjavio je za BIRN u novembru 2017. da se procjenjuje kako se 300 Srba u tom trenutku bori u Ukrajini. Ambasador je optužio vlasti Srbije za ignorisanje ovog pitanja, koje je, po njemu, zakomplikovano bliskim vezama između Srbije i Rusije.
Proteklog mjeseca je ministar pravde Srbije rekao za BIRN da ih ukrajinske vlasti nikada nisu kontaktirale u vezi sa Srbima koji se bore u Ukrajini. Međutim, tokom istog mjeseca ministar spoljnih poslova Srbije je potvrdio za BIRN da je ministarstvo do sada primilo tri diplomatska pisma, i to jedno datirano 11. januara 2018, drugo 27. novembra 2017. te jedno 24. jula 2015. godine.
BIRN je sada pribavio kopije sva tri pisma. U pismima iz 2018. i 2017. ambasador Aleksandrovič je zatražio sastanke sa zvaničnicima srbijanskog tužilaštva i suda u vezi sa “saradnjom u dostavi informacija o državljanima Srbije koji se bore na istoku Ukrajine”. Ministar spoljnih poslova je odgovorio na oba pisma, sa konkretnim datumima sastanaka.
Međutim, prema pismu iz 2015. godine, Ambasada Ukrajine je takođe poslala Ministarstvu spoljnih poslova Srbije spisak srbijanskih državljana za koje su kazali da su učestvovali u oružanom sukobu u Donbasu.
“Ukrajinska ambasada traži da se ove informacije pošalju na adrese svih nadležnih institucija u Srbiji. Ambasada takođe traži da bude informisana ukoliko se navedeni građani drže [su uhapšeni] u Srbiji ili se suočavaju sa kriminalnim optužbama.”
Ministarstvo spoljnih poslova nije BIRN-u dalo spisak imena koje im je dostavio ambasador Ukrajine, tvrdeći da ima pravo da zaštiti podatke u slučaju postojanja prijetnje nacionalnoj sigurnosti ili odnosima između Srbije i drugih zemalja.
Ured glavnog tužitelja Ukrajine rekao je za BIRN u oktobru ove godine da su identifikovali šest Srba koji se bore u Ukrajini, u sklopu njihovih vlastitih zasebnih istraga pred početak suđenja o “stranim vojnicima koji učestvuju u vođenju agresivnog rata protiv Ukrajine”.
Ured tužitelja je kazao da je poslao zahtjev “nadležnim vlastima Republike Srbije o pružanju međunarodne pravne pomoći za vođenje pravnog postupka” protiv osoba optuženih za ilegalnu borbu u Ukrajini, ali da nije dobio nikakav odgovor.
“Srbija se mora okrenuti majci Rusiji”
Tokom 2014. tadašnji premijer a sadašnji predsjednik Srbije Aleksandar Vučić pozvao je sve Srbe koji se bore u Ukrajini da se vrate u Srbiju.
“Učešće naših građana za novac u ovim sukobima nanosi štetu državi”, navela je srbijanska novinska agencija Tanjug citirajući njegove riječi.
Uprkos Vučićevom pozivu, mnogi Srbi kažu da su osjećali obavezu da se pridruže separatističkim jedinicama iz saosjećanja sa Rusijom i osjećaja pravoslavnog hrišćanskog bratstva.
Milošević lično ponosno tvrdi da je uspostavio oganizaciju u svom rodnom gradu Kovinu, na sjeveru Srbije, pod nazivom Centar za očuvanje tradicije srpsko-ruskog pravoslavnog bratstva.
Ove je godine ta grupa organizovala festival ruskog filma u Kovinu u trajanju od jedne sedmice, kao i paradu “Besmrtne pukovnije” kako bi obilježili poraz koji je Sovjetski Savez nanio nacističkoj Njemačkoj u Drugom svjetskom ratu.
Postoje takođe i izvještaji da su stranci koji se bore u istočnoj Ukrajini dobro plaćeni.
Snajperista Milošević kaže da mu Luganska Narodna Republika, odnosno samoproglašena država na istoku Ukrajine koja je nezavisnost proglasila 2014. godine, plaća mjesečnu platu u iznosu od 15.000 rubalja (200 eura).
On negira bilo kakav nagovještaj da je plaćenik, te umjesto toga sebe opisuje kao plaćenog vojnika koji se bori za legitimne oružane snage. Naglašava da plata nije dovoljno visoka da bi doveo u opasnost vlastiti život samo zbog finansijske dobiti.
“Rizik je ogroman. Mi snajperisti i mineri radimo najteže stvari i nema prostora za bilo kakve greške”, kaže on.
Drugi primjećuju da relativno blage kazne za Srbe osuđene za učešće u borbama u Ukrajini teško da mogu služiti kao efikasna preventivna mjera za povratak na ukrajinska ratišta.
Milošević je, na primjer, odlučno nepokolebljiv kad su u pitanju moguće posljedice kršenja uslova njegove uslovne kazne ako se vrati u Srbiju. On odbacuje zakon po kome je osuđen, tvrdeći da nema “nikakvu budućnost” i predviđa da će biti odbačen.
On takođe ni Vučićev poziv na prekid borbi u Ukrajini nije uzeo naročito ozbiljno.
“Psi laju, a karavani prolaze”, kaže on. “Ako Vučić hoće da opstane [politički], on se hitno mora okrenuti istoku i majci Rusiji, sve drugo je pogubno za srpski narod i zemlju.”
